چکیده: خدا تاریکی‌ها را پدید آورد. او شما را در تاریکی‌های خشکی و دریا هدایت می‌کند. تاریکی‌ها و روشنایی یکسان نیستند. خدا مومنان و هر کس را که از خشنودی او پیروی کند، از تاریکی‌ها به روشنایی بیرون می‌آورد. طاغوت کافران را از روشنایی به سوی تاریکی‌ها ‌بیرون می‌برد. موسی فرستاده شد تا قوم خود را از تاریکی به سوی روشنایی بیرون آورد. پیامبر با قرآن مردم را از تاریکی به سوی روشنایی می‌برد. کسانی که آیات خدا را تکذیب کردند در تاریکی ها هستند.

ستایش خدایی را که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و روشنایی را قرار داد سپس کسانی که کفر ورزیده‌‎اند، برای پروردگار خود همتا می‌گیرند (انعام/۱). نشانه‌ای برای آنان (مردم) شب است که روز را از آن برمی‌کَنیم پس ناگهان آنان در تاریکی فرو می‌روند (یس/۳۷). هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و هیچ تر و خشکی نیست مگر این‌که در کتابی روشن [آمده] است (انعام/۵۹). او کسی است که ستارگان را برای شما قرار داده تا با آنها در تاریکی‌های خشکی و دریا هدایت شوید. به‌یقین نشانه‌ها را برای گروهی که می‌دانند، به تفصیل بیان کرده‌ایم (انعام/۹۷). کیست که شما را در تاریکی‌های خشکی و دریا هدایت می‌کند و کیست که پیش از رحمت خود، بادها را مژده رسان می‌فرستد؟ آیا با این خدا، معبودی هست؟ خدا والاتر است از آن‌چه شریک می‌کنند (نمل/۶۳). بگو، چه کسی شما را از تاریکی‌های خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی‌که او را با تضرّع و در نهان می‌خوانید که اگر ما را از این برهاند، بدون تردید از سپاسگزاران خواهیم بود. بگو، خدا است که شما را از آن (تاریکی‌ها) و از هر اندوهی می‌رهاند سپس شما شرک می‌ورزید (انعام/۶۳-۶۴). [خدا] شما را در شکم‌های مادرانتان، آفرینشی پس از آفرینشی در تاریکی‌های سه‌گانه می‌آفریند. این است خدا، پروردگار شما (زمر/۶). بگو، پروردگار آسمان‌ها و زمین کیست؟ بگو، خدا. بگو، پس چرا غیر از او اولیایی گرفته‌اید که اختیار سود و زیان خود را ندارند؟ بگو، آیا کور و بینا برابر هستند؟ یا تاریکی‌ها و روشنایی برابرند؟ آیا برای خدا همتایانی قرار داده‌اید که مانند آفرینش او آفریده‌اند و این [دو] آفرینش بر آنها مشتبه شده است؟ بگو، خدا خالق هر چیزی است و او یگانه قهّار است (رعد/۱۶). نابینا و بینا یکسان نیستند و نه تاریکی‌ها و نه روشنایی (فاطر/۱۹-۲۰). خدا ولیّ مومنان است. آنان را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون می‌آورد. کسانی که کافر شدند، اولیاء آنها، طاغوت است که آنها را از روشنایی به سوی تاریکی‌ها بیرون می‌برد. آنان اهل آتش هستند، در آن جاودانه هستند (بقره/۲۵۷). او کسی است که بر شما درود می‌فرستد و فرشتگان او نیز، تا شما را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آورد. او به مومنان مهربان است (احزاب/۴۳). بدون تردید خدا به سوی شما ذکری فرستاد، پیامبری که آیات روشنگر خدا را بر شما تلاوت می‌کند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آورد (طلاق/۱۰-۱۱). او کسی است که بر بنده خود، آیاتی روشنگر نازل می‌کند تا شما را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آورد. به‌راستی خدا به شما بسیار رئوف مهربان است (حدید/۹). [این] کتابی است که آن را به سوی تو نازل کردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آوری، به سوی راه آن شکست‌ناپذیر ستوده (ابراهیم/۱). خدا، هر کس را از خشنودی او پیروی کند، با آن [کتاب] به راه‌های سلامت هدایت می‌کند و به اذن خود، آنان را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون می‌برد و آنها را به راهی راست هدایت می‌کند (مائده/۱۶). [از مردم کسانی هستند که می‌گویند: ما به خدا و روز بازپسین ایمان آورده‌ایم ولی مومن نیستند.] مَثل آنان مانند مَثل کسی است که آتشی بیفروخت و هنگامی‌که اطراف او را روشن کرد، خدا نور آنها را برد و در تاریکی‌هایی که نمی‌بینند، رهایشان کرد. کران، گنگان و کوران هستند پس باز نمی‌گردند، یا مانند رگباری از آسمان که در آن تاریکی‌ها و رعد و برقی است که از [غرّش] صاعقه‌ها و بیم مرگ، انگشتان خود را در گوش‌هایشان می‌کنند و خدا بر کافران احاطه دارد. نزدیک است برق، چشمان آنان را بزند. هر بار که برای آنان روشن کند، در آن راه بروند و چون بر آنها تاریک نماید، باز ایستند. اگر خدا می‌خواست، شنوایی و چشمان آنان را می‌گرفت. بی‌گمان خدا بر هر چیزی توانا است (بقره/۱۷-۲۰). کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، کران و گنگانی، در تاریکی‌ها هستند. خدا هر کس را بخواهد، او را گمراه می‌کند و هر کس را بخواهد، او  را بر راه راست قرار می‌دهد (انعام/۳۹). [اعمال کافران] مانند تاریکی‌هایی در دریای عمیق است که موجی آن را می‌پوشاند و بالای آن موجی دیگر است و بالای آن ابری است. تاریکی‌هایی است که بر روی یکدیگر قرار گرفته است، هنگامی که دست خود را بیرون می‌آورد، نمی‌تواند آن را ببیند. هر کس که خدا برای او نوری قرار نداده، برای او هیچ نوری نیست (نور/۴۰). آیا کسی که مرده [دل] بود و زنده‌اش گردانیدیم و برای او نوری پدید آوردیم تا در پرتو آن، در میان مردم راه برود مانند کسی است که مَثَل او [این است که] در تاریکی‌ها است و از آن بیرون آمدنی نیست؟ این‌گونه برای کافران آن‌چه انجام می‌دادند، زینت داده شده است (انعام/۱۲۲). کسانی که کارهای بد کرده‌اند، جزای هر بدی مانند آن است و خواری، آنان را می‌گیرد. در مقابل خدا هیچ نگاهدارنده‌ای ندارند. گویی چهره‌های آنان، با پاره‌ای از شب تاریک، پوشیده شده است. آنان اهل آتش هستند و در آن جاودانه‌اند (یونس/۲۷).

بدون تردید موسی را با آیات خود فرستادیم که قوم خود را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آور و روزهای خدا را به آنان یادآوری کن. بی‌گمان در این، برای هر صبرپیشه شکرگزاری نشانه‌ها است (ابراهیم/۵).

ذوالنون را [یاد کن] آن‌گاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او تنگ نمی‌گیریم تا در تاریکی‌ها ندا داد که معبودی جز تو نیست. منزّهی تو، به‌راستی من از ستمکاران بودم پس دعای او را اجابت کردیم. او را از اندوه رهانیدیم و مومنان را چنین نجات می‌دهیم  (انبیاء/۸۷-۸۸).

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ (انعام/۱) وَ آيَةٌ لَّهُمْ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ (یس/۳۷) وَ لاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَ لاَ رَطْبٍ وَ لاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ (انعام/۵۹) وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ (انعام/۹۷) أَمَّن يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَن يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ (نمل/۶۳) قُلْ مَن يُنَجِّيكُم مِّن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَ خُفْيَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ* قُلِ اللّهُ يُنَجِّيكُم مِّنْهَا وَ مِن كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِكُونَ (انعام/۶۳-۶۴) يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ (زمر/۶) قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ قُلِ اللّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُم مِّن دُونِهِ أَوْلِيَاء لاَ يَمْلِكُونَ لِأَنفُسِهِمْ نَفْعًا وَ لاَ ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَ الْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَ النُّورُ أَمْ جَعَلُواْ لِلّهِ شُرَكَاء خَلَقُواْ كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَ هُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ (رعد/۱۶) وَ مَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَ الْبَصِيرُ* وَ لَا الظُّلُمَاتُ وَ لَا النُّورُ (فاطر/۱۹-۲۰) اللّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُواْ يُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّوُرِ وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَوْلِيَآؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (بقره/۲۵۷) هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا (احزاب/۴۳) قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا* رَّسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ (طلاق/۱۰-۱۱) هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ إِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ (حدید/۹) كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ (ابراهیم/۱) يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَ يُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (مائده/۱۶) [من الناس من یقول آمنا بالله و بالیوم الاخر و ما هم بمومنین] مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لاَّ يُبْصِرُونَ* صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ* أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ و اللّهُ مُحِيطٌ بِالْكافِرِينَ* يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْاْ فِيهِ وَ إِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُواْ وَ لَوْ شَاء اللّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَ أَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (بقره/۱۷-۲۰) وَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا صُمٌّ وَ بُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ مَن يَشَإِ اللّهُ يُضْلِلْهُ وَ مَن يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (انعام/۳۹) [الذین کفروا اعمالهم] كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُّجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَ مَن لَّمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ (نور/۴۰) أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ (انعام/۱۲۲) وَ الَّذِينَ كَسَبُواْ السَّيِّئَاتِ جَزَاء سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَا وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ مَّا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِنْ عَاصِمٍ كَأَنَّمَا أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِّنَ اللَّيْلِ مُظْلِمًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (یونس/۲۷)

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ (ابراهیم/۵)

وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ* فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذَلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ (انبیاء/۸۷-۸۸)