خشوع، فروتنی همه‌جانبه، این مفهوم از مادّۀ «خ ش ع» ۱۷ بار، «خ ب ت» ۳ بار و با وا‍‍ژۀ اِستِکانوُا ۱ بار، خاضعین ۱ بار، عَنَت ۱ بار، آمده است.

چکیده: مومنان در دنیا قلوبی خاشع دارند. در قیامت صداها خاشع می‌شود و دل‌ها و دیدگان و چهره‌های غیرمومنان خاشع می‌شود.

فروتنان را بشارت بده. همانان که چون خدا یاد شود، دل‌های آنها هراس یابد. آنان که بر مصیبتی که به آنها می‌رسد، شکیبا هستند. برپادارندگان نماز هستند و  از آن‌چه خدا روزی آنها کرده است، انفاق می‌کنند (حج/۳۴،۳۵). در حقیقت مومنان رستگار شدند. آنان که در نماز خود خاشع هستند (مومنون/۱-۲). از صبر و نماز یاری بگیرید. البته آن جز بر خاشعان دشوار است. آنهایی که می‌دانند حتماً پروردگارشان را دیدار می‌کنند و به سوی او باز می‌گردند (بقره/۴۵-۴۶). خدا آن‌چه را شیطان القا می‌کرد، محو می‌گردانید سپس آیات خود را محکم می‌گردانید تا دانش‌یافتگان بدانند که آن (قرآن) حق و از جانب پروردگار توست و به آن ایمان آورند و دل‌های آنها در برابر آن خاشع گردد (حج/۵۲،۵۴).

آیا برای کسانی که ایمان آورده‌اند، هنگام آن نرسیده تا دل‌های آن به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده، خاشع گردد و مانند کسانی نباشند که از پیش به آنها کتاب داده شد پس روزگار بر آنها به درازا کشید و دل‌های آنها سخت شد و بسیاری از آنها فاسق بودند (حدید/۱۶)؟ اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، بی‌شک آن را از بیم خدا خاشع و متلاشی می‌دیدی. این مَثَل‌ها را برای مردم می‌زنیم تا تفکّر کنند (حشر/۲۱).

بگو، به آن (قرآن) ایمان آورید یا نیاورید، بی‌گمان کسانی که پیش از آن علم داده شده‌اند، هنگامی که [این کتاب] بر آنها تلاوت شود، سجده‌کنان روی خاک می‌افتند و می‌گویند: منزّه است پروردگار ما که وعدۀ پروردگارمان قطعاً انجام‌شدنی است. گریه‌کنان روی خاک می‌افتند و بر خشوع آنها افزوده می‌شود (اسراء/۱۰۷-۱۰۹). از اهل کتاب کسانی هستند که به خدا و آن‌چه بر شما و ایشان نازل شده، ایمان دارند در حالی که برای خدا خاشع بوده و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی‌فروشند. اینان هستند که پاداش آنها نزد پروردگارشان است (آل‌عمران/۱۹۹).

دعای زکریّا را اجابت کردیم. یحیی را به او بخشیدیم و همسر او را برای او شایسته کردیم. به‌راستی آنها در کارهای نیک می‌شتافتند. از روی رغبت و بیم ما را می‌خواندند و در برابر ما خاشع بودند (انبیاء/۹۰).

قطعاً خدا برای … مردان و زنان خاشع آمرزش و پاداشی بزرگ آماده کرده است (احزاب/۳۵). بی‌گمان کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و در برابر پروردگارشان خضوع کردند. آنان اهل بهشت هستند و در آن جاودان خواهند بود (هود/۲۳).

به راستی آنان (بی‌ایمانان به آخرت) را به عذاب گرفتار کردیم ولی در برابر پروردگارشان فروتنی نکردند و زاری ننمودند تا وقتی که دری از عذاب سخت بر آنها گشودیم آنگاه آنان در آن (عذاب) ناامید شدند (مومنون/۷۶-۷۷).

اگر بخواهیم، معجزه‌ای از آسمان بر آنها (مشرکان) نازل می‌کنیم تا در برابر آن خاضعانه گردن نهند (شعراء/۴).

 از نشانه‌های خدا این است که تو زمین را خاشع می‌بینی پس چون آب بر آن فرو فرستیم، به جنبش درآید و گیاه آورد (فصّلت/۳۹).

در آن روز دل‌هایی مضطرب است. دیدگان آنها خاشع است (نازعات/۸-۹). روزی که داعی [حق] به سوی امری دهشتناک دعوت می‌کند [کافران] با چشمانی خاشع از قبرها بیرون می‌آیند. گویی ملخ‌های پراکنده هستند (قمر/۶-۷). در آن روز [همۀ مردم] داعی [حق] را که هیچ انحرافی در او نیست، پیروی می‌کنند و  صداها در مقابل [خدای] رحمان خاشع می‌گردد و جز صدای آهسته چیزی نمی‌شنوی (طه/۱۰۸). [در آن روز] چهره‌ها برای آن [خدای] زندۀ پاینده خاضع می‌شوند (طه/۱۱۱). چهره‌هایی در آن روز (قیامت) خاشع هستند. عمل و رنج [بیهوده] برده‌اند. در آتشی سوزان می‌سوزند (غاشیه/۲-۴). روزی که شتابان از گورها بیرون آیند، چشمان آنها (کافران) خاشع است (معارج/۴۳-۴۴). روزی که کار بر آنها دشوار شود، چشمان آنها خاشع شود (قلم/۴۳). ظالمان را می‌بینی که بر آن (آتش) عرضه می‌شوند، در حالی که از ذلّت خاشع شده‌اند و زیرچشمی می‌نگرند (شوری/۴۵).

تواضع