چکیده: خدا برای شما سایه‌هایی قرار داد. او سایه را گسترانیده و خورشید را دلیل آن قرار داده است. سایه‌ها برای خدا سجده می‌کنند. سایه و گرما یکسان نیستند. اهل بهشت در سایه‌‌هایی پایدار و گسترده  و اهل جهنّم در سایه‌هایی از دود سیاه و آتش هستند. 

خدا از آن‌چه آفریده، برای شما سایه‏ هایى قرار داد… این‌گونه نعمت خود را بر شما تمام مى ‏گرداند، باشد که شما تسلیم شوید (نحل/۸۱). آیا ننگریسته‌ای که پروردگارت چگونه سایه را گسترانیده است و اگر می‌خواست آن را ساکن قرار می‌داد آن‌گاه خورشید را دلیل آن قرار دادیم سپس آن را به تدریج به سوی خود بازگرفتیم (فرقان/۴۵-۴۶)؟ آیا به چیزهایی که خدا آفریده، ننگریسته‌اند که چگونه سایه‎‌هایشان از راست و چپ می‌گردد و فروتنانه برای خدا سجده می‌کنند (نحل/۴۸)؟ هر که در آسمان‌ها و زمین است، خواه ‌ناخواه و سایه‌هایشان بامدادان و شامگاهان برای خدا سجده می‌کنند (رعد/۱۵). نابینا و بینا یکسان نیستند و نه ظلمت و نه روشنایی و نه سایه و نه گرما (فاطر/۱۹-۲۱). هنگامی که آنها (سرنشینان کشتی در دریا) را موجی مانند سایبان‌ فرا گیرد، خدا را در حالی‌که دین را برای او خالص کرده‌اند، بخوانند و چون به سوی خشکی نجاتشان داد، برخی از آنها میانه‌رو هستند (لقمان/۳۲). آیا [مشرکان] جز این انتظار دارند که خدا در سایبان‌هایی از ابر و فرشتگان برای آنها بیاید (بقره/۲۱۰)؟

[کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند،] به سایه‌ای پایدار درمی‌آوریم (نساء/۵۷). بی‌گمان متّقین در سایه‌ها و چشمه‌ساران هستند … بی‌تردید ما نیکوکاران را این‌چنین پاداش می‌دهیم (مرسلات/۴۱-۴۴). مَثَل بهشتی که به متّقین وعده داده شده، این است که از زیر آن نهرها جاری است و خوردنی‌های آن و سایه‌اش دائمی است. این سرانجام کسانی است که تقوا پیشه کرده‌اند و سرانجام کافران آتش است (رعد/۳۵). آنها (اهل بهشت) و همسرانشان در سایه‌ها بر تخت‌ها تکیه زده‌اند (یس/۵۶). [در بهشت] سایه‌ها بر آنها (نیکان) نزدیک است (انسان/۱۴). [یاران دست راست در] سایه‌ای گسترده هستند (واقعه/۳۰).

[یاران دست چپ در] سایه‌ای از دود سیاه هستند که نه سرد است و نه خوش. در حقیقت اینان پیش از این خوشگذران بودند و بر گناه بزرگ پافشارى مى‏ کردند. مى‏ گفتند: آیا چون مردیم و خاک و استخوان شدیم، به یقین زنده مى‏ شویم یا پدران گذشته ما نیز (واقعه/۴۳-۴۸)؟ برای آنان [مشرکان] از بالای‌شان سایبان‌‎هایی از آتش و از پایین‌شان سایبان‌هایی [از آتش] است. این چیزی است که خدا بندگانش را به آن بیم می‌دهد. ای بندگان من، از من پروا کنید (زمر/۱۶). در آن روز وای بر تکذیب‌کنندگان. بروید به سوی همان چیزی که آن را تکدیب می‌کردید. به سوی سایه‌ای سه شاخه بروید. نه سایبان است و نه از شراره آتش حفظ می‌کند (مرسلات/۲۸-۳۱).

[قوم شعیب] او را تکذیب کردند پس عذاب روز سایه (ابر آتش‌بار) آنها را گرفت. به‌راستی آن عذابِ روزی بزرگ بود. بی‌تردید در این نشانه‌ای است و بیشتر آنان مومن نبودند (شعراء/۱۸۹-۱۹۰).

[موسی] برای آن‌ دو زن [گوسفندانشان] را آب داد آن‌گاه به سوی سایه برگشت (قصص/۲۴). ابر را بر آنها (قوم موسی) سایبان کردیم (اعراف/۱۶۰). کوه را برافراشتیم و بالای سر آنها قرار دادیم گویی سایبانی بود و پنداشتند که بر سرشان خواهد افتاد (اعراف/۱۷۱). [ای بنی‌اسرائیل، نعمت‌های مرا که به شما ارزانی داشتم، به یاد آورید که] … و ابر را بر شما سایبان شما کردیم (بقره/۵۷).

خورشید

وَ اللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّمَّا خَلَقَ ظِلاَلًا … كَذَلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ (نحل/۸۱) أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَ لَوْ شَاء لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا* ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَيْنَا قَبْضًا يَسِيرًا (فرقان/۴۵-۴۶) أَوَ لَمْ يَرَوْاْ إِلَى مَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَيْءٍ يَتَفَيَّأُ ظِلاَلُهُ عَنِ الْيَمِينِ وَ الْشَّمَآئِلِ سُجَّدًا لِلّهِ وَ هُمْ دَاخِرُونَ (نحل/۴۸) وَ لِلّهِ يَسْجُدُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ طَوْعًا وَ كَرْهًا وَ ظِلالُهُم بِالْغُدُوِّ وَ الآصَالِ (رعد/۱۵) وَ مَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَ الْبَصِيرُ* وَ لَا الظُّلُمَاتُ وَ لَا النُّورُ* وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ (فاطر/۱۹-۲۱) وَ إِذَا غَشِيَهُم مَّوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ (لقمان/۳۲) هَلْ يَنظُرُونَ  (المشرکون) إِلاَّ أَن يَأْتِيَهُمُ اللّهُ فِي ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَ الْمَلآئِكَةُ (بقره/۲۱۰)

نُدْخِلُهُمْ (الذین امنوا و عملو الصالحات)  ظِلاًّ ظَلِيلًا (نساء/۵۷) إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَ عُيُونٍ … إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ (مرسلات/۴۱-۴۴) مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ أُكُلُهَا دَآئِمٌ وِ ظِلُّهَا تِلْكَ عُقْبَى الَّذِينَ اتَّقَواْ وَّ عُقْبَى الْكَافِرِينَ النَّارُ (رعد/۳۵) هُمْ (اهل الجنة) وَ أَزْوَاجُهُمْ فِي ظِلَالٍ عَلَى الْأَرَائِكِ مُتَّكِؤُونَ (یس/۵۶) [فی الجنة] دَانِيَةً عَلَيْهِمْ (الابرار) ظِلَالُهَا (انسان/۱۴) [اصحا‌ب‌الیمین فی] ظِلٍّ مَّمْدُودٍ (واقعه/۳۰)

[اصحاب‌الیمین فی] ظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ* لَّا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ* إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ* وَ كَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ* وَ كَانُوا يَقُولُونَ أَئِذَا مِتْنَا وَ كُنَّا تُرَابًا وَ عِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ* أَوَ آبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ (واقعه/۴۳-۴۸) لَهُم (المشرکین) مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَ مِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ (زمر/۱۶) وَيْلٌ يوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِينَ* انطَلِقُوا إِلَى مَا كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ* انطَلِقُوا إِلَى ظِلٍّ ذِي ثَلَاثِ شُعَبٍ* لَا ظَلِيلٍ وَ لَا يُغْنِي مِنَ اللَّهَبِ (مرسلات/۲۸-۳۱)

[قوم شعیب] فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَابُ يَوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ كَانَ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ* إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَ مَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ (شعراء/۱۸۹-۱۹۰)

فَسَقَى [موسی] لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ (قصص/۲۴) وَ ظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ (قوم موسی) الْغَمَامَ (اعراف/۱۶۰) وَ إِذ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَ ظَنُّواْ أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ (اعراف/۱۷۱) [یا بنی‌اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم] … وَ ظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ (بقره/۵۷)