دوست، رفيق، این مفهوم از مادّۀ «و ل ی» ۲۹ بار، «ودد» ۷ بار، «خ ل ل» ۵ بار، «و ل ج» ۱ بار و واژة حمیم ۶ بار، صَدیق ۲ بار، اَخدان ۲ بار، رَفیقا ۱ بار ، بِطانَه ۱ بار و اَحِبّاوُه ۱ بار آمده است.
چکیده: خدا ابراهيم را دوست گرفت. كساني كه ايمان آورده و پرهيزگاري كردند، دوستان خدا هستند. دوستان خدا نه بيمي دارند و نه اندوهگين مي‌شوند.پيامبران، راستان، شهيدان و صالحان دوستان خوبي هستند. مومنان دوستان يكديگر هستند. دفع بدي با نيكي سبب دوستي مي‌شود. كافران دوستان يكديگر هستند. كساني كه با خدا و رسول او مخالفت مي‌كنند، كافران، منافقان، دشمنان خدا و دشمنان خودتان، كساني كه در دين با شما مي‌جنگند و … را دوستان خود نگيريد. در قيامت نه دادو‌ستدي است و نه دوستي. ستمكاران، گمراهان و … هيچ دوستي ندارند. در قيامت، دوستان دشمن يكديگر هستند مگر پرهيزگاران.
بدانيد كه بر دوستان خدا نه بيمي است و نه اندوهگين مي‌شوند همانان كه ايمان آورده و پرهيزگاري كرده‌اند. در زندگي دنيا و در آخرت مژده براي آنهاست. وعده‌هاي خدا را تبديلي نيست. اين همان رستگاري بزرگ است (يونس/۶۲-۶۳). هر کس خدا و رسول را اطاعت کند آنها با کسانی خواهند بود که خدا به آنها نعمت داده است از پیامبران، صدّیقان، شهيدان، صالحان و آنها چه خوب دوستانی هستند. این فضل از جانب خداست (نساء/۶۹-۷۰).
مردان و زنان باایمان دوستان یکدیگر هستندکه امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند. نماز برپا می‌دارند. زکات می‌دهند و از خدا و پیامبر او اطاعت می‌کنند. آنها را خدا رحمت خواهد کرد (توبه/۷۱).
آنها (پسرخواندگان) را به [نام] پدران آنها بخوانید. این نزد خدا عادلانه‌تر است. اگر پدران آنها را نمی‌شناسید پس برادران دینی و دوستان شما هستند. در آنچه اشـتباه کرده‌اید بر شما گناهی نیست ولی در آنچه در دل‌های شما عمداً انجام داده [گناه است] (احزاب/۵). نیکی و بدی یکسان نیستند. [بدی را] با بهترين شيوه دفع کن ناگاه آن كس كه میان تو و او دشمنی بود گويي دوستي صميمي مي‌گردد (فصّلت/۳۴).
بر نابینا، لنگ، بیمار و بر شما ایرادی نیست که از خانه‌های خودتان بخورید … یا [از خانۀ] دوست خود (نور/۶۱). خويشاوندان در كتاب خدا بعضي به بعضي اولويّت دارند و بر مومنان و مهاجران [مقدّم هستند] مگر آن‌كه بخواهيد به دوستان خود احساني كنيد. اين در كتاب نوشته شده است (احزاب/۶).
آنان (كنيزان باايمان) را با اجازة كسانشان [به شرط آن‌كه] پاكدامن باشند نه زناكار و دوست‌گيرندگان پنهاني نباشند به همسري درآوريد و مهر آنها را به طور پسنديده به آنها بدهيد (نساء/۲۵). [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاكدامن از مسلمانان و زنان پاكدامن از كساني كه پيش از شما به آنها كتاب داده شده است به شرط آن كه مِهر آنها را بدهيد در حالي كه پاكدامن باشيد نه زناكار و نه دوست‌گيرندگان پنهاني (مائده/۵).
خدا شما را از نیکی کردن و دادگری به کسانی که در دین با شما نمی‌جنگند و شما را از دیارتان بیرون نمی‌کنند، بازنمی‌دارد زیرا خدا دادگران را دوست دارد. خدا شما را تنها از دوستی با کسانی باز می‌دارد که در دین با شما جنگ کردند، شما را از خانه‌هایتان بیرون رانده و در بیرون راندن شما با یکدیگر هم‌پشتی کردند. هر کس آنها را به دوستی بگیرد آنها همان ستمگران هستند (ممتحنه/۸-۹). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، کسانی را که دین شما را به استهزاء و بازی گرفته‌اند، چه از کسانی که پیش از شما به آنها کتاب داده شده و چه از کافران، دوستان خود نگیرید و اگر واقعاً مومن هستید از خدا بترسید (مائده/۵۷). کافران را به جای مومنان دوست نگیرید. آیا می‌خواهید بر ضدّ خود حجّتی روشن برای خدا قرار دهيد (نساء/۱۴۴)؟ مومنان نباید کافران را به جای مومنان، دوست بگیرند و هر کس چنین کند، او را با خدا در چيزي [رابطه‌ای] نيست مگر این‌که از آنها به نوعی تقیّه کند و خدا شما را از خود برحذر می‌دارد و بازگشت به سوی اوست (آل‌عمران/۲۸). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر پدران و برادران شما کفر را بر ایمان ترجیح دادند [آنها را] دوست نگیرید و هرکس از شما آنها را دوست بگیرد پس آنها به‌راستی ستمکار هستند (توبه/۲۳). آنها که کافران را به جای مومنان به دوستی می‌گیرند آیا عزّت را نزد آنها می‌جویند؟ ولی به یقین همۀ عزّت از آنِ خداست (نساء/۱۳۹). منافقان آرزو دارند شما هم مانند آنها کافر شوید تا با آنها یکسان شوید پس، از آنها دوست نگیرید تا این‌که در راه خدا هجرت کنند پس اگر روی برتافتند هر جا آنها را یافتید، بگیرید و بکشید و از آنها دوست و یاور نگیرید (نساء/۸۹). اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، از غير خودتان دوست نگيريد آنان از هيچ نابكاري در حق شما كوتاهي نمي‌كنند. آرزو دارند در رنج بيفتيد. دشمني از لحن و سخن آنها آشكار است و آنچه سينه‌هايشان نهان مي‌دارد، بزرگتر است. در حقيقت ما نشانه‌ها را براي شما بيان كرديم اگر بينديشيد (آل‌عمران/۱۱۸). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، یهودیان و مسیحیان را دوستان خود نگیرید آنها دوستان یکدیگر هستند و هر کس از شما آنها را به دوستی بگیرد از آنهاست بی‌گمان خدا ستمکاران را هدایت نمی‌کند. لیکن بیماردلان را می‌بینی که در [دوستی] آنها می‌شتابند. می‌گویند: می‌ترسیم حادثة بدی برای ما پیش آید [و به آنها نیازمند شویم] امید که خدا پیروزی یا حادثة دیگری از جانب خود پیش آورد تا این گروه از آنچه در دل داشتند، پشیمان شوند (مائده/۵۱-۵۲). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، مردمی را که خدا بر آنها خشم گرفته است، به دوستی نگیرید زیرا آنها از آخرت نااَُمید هستند همان‌گونه که کافران از [زنده شدن] اهل قبور ناامید هستند (ممتحنه/۱۳). آیا ندیدی کسانی را که قومی را دوست گرفتند که خدا بر آنها خشم گرفته است؟ اینان نه از شما هستند و نه از آنها. به دروغ سوگند می‌خورند [با شما هستند] و خود می‌دانند. خدا برای آنها عذابی سخت فراهم کرده است. به‌راستی بد عمل می‌کردند. سوگندهای خود را سپری گرفتند و [مردم] را از راه خدا بازداشتند پس برای آنها عذابی خفّت‌آور است. در برابر خدا نه اموال آنها و نه فرزندان آنها چیزی [از عذاب] را از آنها برطرف نمی‌کند. آنها اهل آتش هستند و در آن جاودانند (مجادله/۱۴-۱۷). ستمكاران بعضي‌شان دوستان بعضي ديگر هستند و خدا يار پرهيزگاران است (جاثيه/۱۹).
ما شياطين را دوستان كساني قرار داديم كه ايمان نمي‌آورند (اعراف/۲۷). فقط شیطان است که دوستان خود را می‌ترساند پس اگر مومن هستید از آنها نترسید و از من بترسید (آل‌عمران/۱۷۵). از آنچه نام خدا بر آن برده نشده است، نخورید زیرا آن قطعاً نافرمانی است. در حقیقت شیطان‌ها دوستان خود را وسوسه می‌کنند تا با شما ستیزه نمایند. اگر آنها را اطاعت کنید قطعاً شما هم مشرک هستید (انعام/۱۲۱). کسانی که ایمان آورده‌اند در راه خدا جنگ می‌کنند و کسانی که کافر شده‌اند در راه طاغوت می‌جنگند پس با دوستان شیطان بجنگید که قطعاً نیرنگ شیطان ضعیف است (نساء/۷۶).
به آن بندگان من که ایمان آورده‌اند بگو، نماز را برپا دارند و از آنچه به ایشان روزی داده‌ایم، پنهان و آشکار انفاق کنند پیش از آن‌که روزی فرارسد که در آن نه دادوستدی باشد و نه دوستی‌ای (ابراهیم/۳۱). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آن‌که روزی فرارسد که در آن نه دادوستدی است و نه دوستی و نه شفاعتی (بقره/۲۵۴). [روز داوري] روزی است که هیچ دوستی از هیچ دوستی نمی‌تواند حمایتی کند و آنها یاری نمی‌شوند مگر کسی را که خدا بر او رحمت آورد (دخان/۴۱-۴۲). هیچ دوست صمیمی از دوست صمیمی نپرسد در حالی که آنها به هم نشان داده می‌شوند(معارج/۱۰، ۱۱). در آن روز دوستان، دشمن یکدیگر هستند مگر پرهیزگاران (زخرف/۶۷). [آن روز] برای ستمگران نه دوستی است و نه شفیعی که سخن او پذیرفته شود (غافر/۱۸). [آن روز] روزی است که ستمکار دست‌های خود را می‌گزد و می‌گوید: ای کاش، با پیامبر راهی برمی‌گرفتم. ای وای بر من، کاش، فلانی را دوست خود نگرفته بودم. به‌راستی او مرا از قرآن پس از آن‌که برای من آمده بود، دور ساخت. شیطان همواره خوار کننده و واگذارندۀ انسان است (فرقان/۲۷-۲۹).
امروز کسی که کارنامۀ او به دست چپش داده شود در اینجا هیچ دوست صمیمی ندارد (حاقّه/۳۵). آنها (همۀ گمراهان، معبودان آنها و همۀ سپاهیان ابلیس) در آنجا (جهنّم) با یکدیگر ستیزه می‌کنند و می‌گویند: اکنون ما هیچ شفیع و دوست مهربانی نداریم (شعراء/۹۶-۱۰۱). روزي كه خدا همة آنان را گرد مي‌آورد [مي‌فرمايد:] اي گروه جنّيان، از آدميان [پيروان] فراوان گرفتيد و دوستان آنها از آدميان مي‌گويند: پروردگارا، برخي از ما از برخي ديگر بهره گرفتيم و به پاياني كه براي ما معيّن كردي، رسيديم. [خدا] مي‌فرمايد: جايگاه شما آتش است. در آن جاودانه خواهيد ماند مگر آنچه را خدا بخواهد. پروردگار تو حكيم داناست (انعام/۱۲۸).
دوست- اقوام،خدا ابراهیم را دوست خود گرفت (نساء/۱۲۵). [ابراهيم به پدر خود گفت:] پدر جان من مي‌ترسم از جانب رحمان عذابي به تو رسد و تو دوست شيطان گردي (مريم/۴۵). [او به قوم خود] گفت: جز این نیست که شما به خاطر دوستی میان خودتان در زندگی دنیا به جای خدا بت‌هایی را گرفته‌اید آنگاه روز قیامت منکر یکدیگر می‌شوید و يكدیگر را لعنت می‌کنید و جایگاه شما آتش است و برای شما هیچ یاوری نخواهد بود (عنکبوت/۲۵).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستی نگیرید که با آنها اظهار دوستی کنید و حال آن‌که قطعاً به آن حقیقت که برای شما آمد، کافر هستند و پیامبر و شما را [از مکّه] بیرون می‌کنند که به خدا، پروردگارتان ایمان آورده‌اید، اگر برای جهاد در راه من و طلب خشنودی من بیرون آمده‌اید. [شما] پنهانی با آنها رابطۀ دوستی برقرار می‌کنید در حالی که من به آنچه پنهان داشتید و آنچه آشکار نمودید، داناتر هستم. هر کس از شما چنین کند، قطعاً از راه درست منحرف شده است (ممتحنه/۱). امید است خدا میان شما و کسانی از آنها که دشمن داشتید، دوستی برقرار کند (ممتحنه/۷). هیچ قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده باشند در حالی که با کسانی که با خدا و رسول او مخالفت کرده‌اند، دوستی کنند هر چند آنها پدران، پسران، برادران، یا خویشاوندان آنها باشند. آنان هستند که [خدا] ایمان را در دل‌های آنها نوشته و با روحی از جانب خود تأییدشان کرده است. آنها را به باغ‌هایی درمی‌آورد که از زیر آن نهرها روان است. همیشه در آنجا ماندگارند. خدا از آنها خشنود و آنها از خدا خشنود هستند. آنها حزب خدا هستند. بدان حزب خدا همان رستگارانند (مجادله/۲۲).
از میان شما کسی است که [برای رفتن به جهاد] سستی می‌کند پس اگر آسیبی به شما برسد، می‌گوید راستی خدا به من نعمت بخشید که با آنها حاضر نبودم، و اگر غنیمتی از خدا به شما برسد چنان‌که گویی میان شما و او دوستی نبوده است خواهد گفت: کاش، من با آنها بودم تا به کامیابی بزرگی دست می‌یافتم (نساء/۷۲-۷۳). بی‌تردید کسانی که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند و آنها که [مهاجران را] پناه دادند و یاری نمودند، آنها دوستان یکدیگر هستند و کسانی که ایمان آوردند ولی هجرت نکردند برای شما دربارۀ آنها هیچ دوستی نیست مگر آن‌که هجرت کنند ولی اگر در امر دین از شما کمک خواستند یاری آنها بر شما است مگر بر علیه گروهی باشد که میان شما و آنها پیمانی است.خدا به آنچه انجام می‌دهید، بیناست. کسانی که کفر ورزیدند دوست یکدیگر هستند اگر [این دستور] را انجام ندهید فتنه و فساد بزرگی در زمین می‌شود (انفال/۷۲-۷۳).
نزدیک بود در آنچه به تو وحی کردیم تو را متزلزل کنند که غیر آن را به ما ببندی در آن صورت تو را دوست می‌گرفتند (اسراء/۷۳).
یهود و نصارا گفتند: ما پسران و دوستان خدا هستیم. بگو، پس چرا او شما را به کیفر گناهانتان عذاب می‌کند؟ بلکه شما هم بشری از کسانی هستید که آفریده است (مائده/۱۸). بگو، ای کسانی که یهودی شده‌اید اگر می‌پندارید که شما دوستان خدا هستید، نه مردم دیگر، پس اگر راست می‌گویید آرزوی مرگ کنید (جمعه/۶).
بسیاری از آنها (کافران بنی‌اسرائیل) را می‌بینی که با کافران دوستی می‌کنند به‌راستی چه زشت است، آنچه خود برای خویش پیش فرستادند، تا خدا بر آنها خشم گرفت و هم آنها در عذاب جاودانه خواهند ماند. اگر به خدا و پیامبر و آنچه بر او نازل شده، ایمان می‌آوردند آنها را دوست خود نمی‌گرفتند ولی بسیاری از آنها نافرمان هستند. مسلماً یهودیان و کسانی را که شرک ورزیدند، دشمن‌ترین مردم نسبت به مومنان خواهی یافت و قطعاً کسانی که گفتند: ما نصرانی هستیم نزدیک‌ترین مردم در دوستی با مومنان خواهی یافت زیرا برخی از آنها دانشمندان و رهبانانی هستند که تکبّر نمی‌ورزند (مائده/۸۰-۸۲).
علاقه، دشمن