دشمنی، عداوت، این مفهوم از مادّۀ «ع د و» ۵۵ بار، «ق ل ی» ۲ بار و «ش ن أ» ۲ بار و عبارت اَلَدُّ الخِصام ۱ بار آمده است.
چکیده: خدا دشمن کافران است. شیطان و کافران دشمن آشکار شما هستند. برخی از همسران و فرزندان نیز دشمن شما هستند. خدا به دشمنان شما آگاه‌تر است. خدا می‌فرماید: دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. هر چه در توان دارید به کار گیرید تا دشمن من و دشمن خودتان را بترسانید. دشمنی جز بر ستمکاران جایز نیست. روز قیامت، دوستان، دشمن یکدیگر هستند مگر پرهیزگاران. سزای دشمنان خدا آتش است که در آن جاودانه می‌مانند.
هر کس دشمن خدا، فرشتگان، فرستادگان او، جبرئیل و میکائیل باشد، [بداند که] خدا یقیناً دشمن کافران است (بقره/۹۸).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، همگی به اطاعت [خدا] درآیید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است (بقره/۲۰۸). از من پیروی کنید. این است راه راست و مبادا شیطان شما را گمراه کند زیرا او برای شما دشمنی آشکار است (زخرف/۶۱-۶۲). ای مردم، از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را بخورید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید زیرا او دشمن آشکار شماست (بقره/۱۶۸). از آنچه خدا روزی شما کرده است، بخورید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید زیرا او دشمن آشکار شماست (انعام/۱۴۲). به بندگان من بگو، سخنی که بهتر است را بگویند زیرا شیطان میان آنها را به هم می‌زند. بی‌تردید شیطان برای انسان دشمنی آشکار است (اسراء/۵۳). جز این نیست که شیطان می‌خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد. پس آیا شما دست برمی‌دارید (مائده/۹۱)؟آیا او (ابلیس) و ذریّه‌اش را به جای من اولیای خود می‌گیرید و حال آنکه آنها دشمن شما هستند؟ بدجانشینی برای ستمکاران هستند (کهف/۵۰). در حقیقت شیطان دشمن شماست پس او را دشمن بگیرید. جز این نیست که او حزب خود را می‌خواند تا از دوزخیان شوند (فاطر/۶).
بی‌گمان کافران همواره دشمن آشکار شما هستند (نساء/۱۰۱). با کافران بجنگید تا دیگر فتنه‌ای نباشد و دین مخصوص خدا شود پس اگر باز ایستادند، دشمنی جز بر ستمکاران روا نیست (بقره/۱۹۳). کسانی که کافر شدند، گفتند: به این قرآن گوش ندهید و سخن لغو در آن اندازید شاید شما پیروز شوید. قطعاً کسانی را که کافر شدند، عذابی سخت می‌چشانیم و حتماً آنها را به بدتر از آنچه می‌کردند، جزا می‌دهیم. آری سزای دشمنان خدا، همان آتش است. در آن، سرای جاوید دارند. این جزا، به کیفر آن است که نشانه‌های ما را انکار می‌کردند (فصّلت/۲۶-۲۸). منافقان دشمن هستند. پس از آنها برحذر باش. خدا آنها را بکشد، به کجا منحرف می‌شوند (منافقون/۴)؟ مسلماً یهودیان و مشرکان را دشمن‌ترین مردم نسبت به مومنان خواهی یافت (مائده/۸۲). آیا به کسانی که بهره‌ای از کتاب یافته‌اند، ننگریستی؟ گمراهی را می‌خرند و می‌خواهند شما نیز گمراه شوید. خدا به دشمنان شما داناتر است. کافی است خدا سرپرست باشد و کافی است خدا یاور باشد (نساء/۴۴-۴۵). هر چه در توان دارید از نیرو و اسب‌های آماده بسیج کنید تا با آن دشمن خدا و دشمن خودتان و دیگرانی را که شما آنها را نمی‌شناسید و خدا آنها را می‌شناسد، بترسانید. هر چیزی در راه خدا خرج کنید، به تمامی به شما بازگردانیده می‌شود و بر شما ستم نمی‌شود (انفال/۵۹-۶۰). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، همواره برای خدا قیام کنید و شهادت‌دهندگان به عدل باشید. هرگز دشمنی عدّه‌ای شما را بر آن ندارد که عدالت نکنید. دادگری کنید که آن به تقوا نزدیک‌تر است. از خدا بترسید زیرا خدا به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است (مائده/۸).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بی‌تردید برخی از همسران و فرزندان شما، دشمن شما هستند. از آنها برحذر باشید. اگر درگذرید، چشم‌پوشی کنید و ببخشایید، بی‌گمان خدا آمرزندۀ مهربان است (تغابن/۱۴).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید که با آنها اظهار دوستی کنید. در حالی که قطعاً به آن حقیقتی که برای شما آمده، کافر شدند و به این سبب که به خدا، پروردگارتان ایمان آورده‌اید، پیامبر و شما را بیرون می‌کنند، اگر برای جهاد در راه من و طلب رضای من بیرون آمده‌اید. پنهانی با آنها رابطۀ دوستی برقرار می‌کنید در حالی که من به آنچه پنهان داشتید و آنچه آشکار نمودید، داناتر هستم. هر کس از شما چنین کند، قطعاً راه درست را گم کرده است. اگر بر شما دست یابند، دشمن شما می‌شوند. بر شما به بدی دست و زبان می‌گشایند و دوست دارند شما کافر شوید (ممتحنه/۱-۲). امید است خدا میان شما و کسانی که دشمن داشتید، دوستی برقرار کند. خدا تواناست و خدا آمرزندة مهربان است (ممتحنه/۷). همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آن‌گاه که دشمنان یکدیگر بودید پس میان دل‌های شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر لبة پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید. این‌گونه خدا نشانه‌های خود را برای شما روشن می‌کند تا شما هدایت یابید (آل‌عمران/۱۰۳).
نیکی با بدی یکسان نیست [بدی را] با آنچه نیکوتر است، دفع کن تا همان کسی که میان تو و او دشمنی بود چون دوستی صمیمی گردد (فصّلت/۳۴).
هر کس مومنی را به اشتباه کشت باید بردة مومنی را آزاد کند و به خانوادة او خون‌بها بپردازد مگر این‌که آنها گذشت کنند. اگر [مقتول] از گروهی است که دشمنان شما هستند و خود او مومن باشد، [قاتل] باید بردة مومنی را آزاد کند [و خون‌بها لازم نیست]. اگر از گروهی بود که میان شما و آنها پیمانی است باید به خانوادة او خون‌بها بپردازد و بردة مومنی را آزاد کند. هر کس برده نیافت باید دو ماه پیاپی به عنوان توبه‌ای از جانب خدا روزه بگیرد (نساء/۹۲).
در رستاخیز، دوستان، دشمن یکدیگر هستند مگر پرهیزگاران (زخرف/۶۷). زمانی که مردم محشور می‌شوند، [معبودان] دشمنان آنها می‌شوند و عبادت آنها را انکار می‌کنند (احقاف/۶). ای مجرمان، امروز [از مومنان] جدا شوید. ای فرزندان آدم، مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را نپرستید زیرا او دشمن آشکار شماست؟ و این‌که من را بپرستید این است راه راست (یس/۵۹-۶۱). روزی که دشمنان خدا به سوی آتش گرد آورده و یک جا بازداشت می‌شوند تا چون به آن رسند، گوش، دیدگان و پوست آنها به آنچه می‌کرده‌اند، بر ضدّ آنها گواهی می‌دهند. به پوست بدن خود می‌گویند: چرا بر ضدّ ما شهادت دادید؟ می‌گویند: همان خدایی که هر چیزی را به زبان آورده، ما را گویا کرده است. او نخستین بار شما را آفرید و به سوی او بازگردانیده می‌شوید. شما از این که مبادا گوش، دیدگان و پوستتان بر ضدّ شما گواهی دهند [گناهانتان] را پوشیده نمی‌داشتید لیکن گمان می‌کردید که خدا بسیاری از آنچه را می‌کنید، نمی‌داند و همین بود گمان شما که دربارۀ پروردگارتان بردید. شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید. پس اگر شکیبایی نمایند جای آنها در آتش است و اگر از در پوزش درآیند، مورد اجابت قرار نمی‌گیرند. برای آنها دمسازانی گذاشتیم و آنچه در پیش رو و پشت سر آنها بود در نظر آنها زیبا جلوه دادند و فرمان [عذاب] در میان امّت‌هایی از جنّ و انس که پیش از آنها روزگار به سر برده بودند، برایشان واجب شد زیرا آنها زیانکاران بودند (فصّلت/۱۹-۲۵).
دشمنی- اقوام،گفتیم: ای آدم، بی‌گمان ابلیس برای تو و همسرت دشمنی است. مبادا شما را از بهشت بیرون کند تا تیره‌بخت گردی (طه/۱۱۷). پس آن دو را با فریب به سقوط کشانید. پس همین که از آن درخت چشیدند، برهنگی‌های آنها نمایان شد و شروع کردند با برگ‌های باغ خود را بپوشانند. پروردگارشان آنها را ندا داد، مگر شما را از آن درخت منع نکردم و به شما نگفتم که شیطان دشمن آشکار شماست (اعراف/۲۲)؟ شیطان آن دو را، دربارۀ آن [درخت] منحرف نمود و آنها را از آنچه در آن بودند، بیرون کرد. گفتیم فرود آیید. شما دشمن یکدیگر خواهید بود و تا مدّتی در زمین قرارگاه و معیشتی خواهید داشت (بقره/۳۶). فرمود: فرود آیید که برخی از شما دشمن برخی دیگر هستید (اعراف/۲۴). هر دو از آنجا فرود آیید که برخی از شما دشمن برخی دیگر هستید پس اگر از جانب من برای شما رهنمودی برسد، هر کس از هدایت من پیروی کند، نه گمراه می‌شود و نه تیره‌بخت و هر کس از یاد من روی بگرداند، بی‌شک زندگی سختی خواهد داشت و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‌کنیم (طه/۱۲۳).
[ابراهیم به پدر و قوم خود گفت:] آنچه می‌پرستید، دشمن من هستند مگر پروردگار جهانیان (شعراء/۷۷). طلب آمرزش ابراهیم برای پدرش جز برای وعده‌ای که به او داده بود، نبود ولی هنگامی که برای او روشن شد که او دشمن خداست، از او بیزاری جست (توبه/۱۱۴).
[لوط به قوم خود] گفت: به راستی من دشمن عمل شما هستم (شعراء/۱۶۸).
[یعقوب] گفت: ای پسرک من، خوابت را برای برادرانت حکایت نکن که برای تو حیله‌ای سخت می‌اندیشند. بی‌گمان شیطان برای انسان دشمنی آشکار است (یوسف/۵).
[خدا به موسی فرمود:] یک‌بار دیگر بر تو منّت نهادیم. آن‌گاه که به مادرت آنچه می‌باید وحی شد، وحی کردیم که او را در صندوقی قرار بده و آن را به دریا بیفکن تا دریا او را به ساحل اندازد و دشمن من و دشمن وی، او را بگیرد (طه/۳۷-۳۹). خاندان فرعون او را [از آب] گرفتند تا سرانجام دشمنِ جان آنها و مایۀ اندوه آنان شود (قصص/۸). موسی در وقت سرگرمی اهل شهر وارد آنجا شد و دو مرد را دید که زدوخورد می‌کردند. یکی از آنها پیروان او و دیگری از دشمنان او بود. آن کس که از پیروان او بود بر ضدّ کسی که دشمن او بود از وی کمک خواست. پس موسی مشتی بر او زد و او مرد. گفت: این کار شیطان است زیرا او دشمنی گمراه‌کننده و آشکار است (قصص/۱۵). [روز بعد] چون خواست به سوی آن که دشمن هر دوی آنها [موسی و پیرو او] بود، حمله‌ور شود، او گفت: ای موسی آیا می‌خواهی مرا هم چون آنکه دیروز کشتی، بکشی؟ تو جز این نمی‌خواهی که در این سرزمین زورگو باشی و نمی‌خواهی از اصلاحگران باشی (قصص/۱۹). [قوم موسی] گفتند: پیش از آنکه نزد ما بیایی و بعد از آنکه به سوی ما آمدی مورد آزار قرار گرفتیم. گفت: امید است پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند و شما را در این سرزمین جانشین کند، آن‌گاه بنگرد تا چگونه عمل می‌کنید (اعراف/۱۲۹). ای بنی‌اسرائیل، در حقیقت ما شما را از دشمنانتان نجات دادیم (طه/۸۰). [هارون] گفت: ای فرزند مادرم، این قوم مرا به ناتوانی کشاندند و چیزی نمانده بود که مرا بکشند پس مرا دشمن شاد نکن و مرا با گروه ستمکاران قرار نده (اعراف/۱۵۰).
ما تا روز قیامت میان یهودیان دشمنی و کینه افکندیم. هر زمان آتشی برای جنگ افروختند خدا آن را فرونشاند (مائده/۶۴). گروهی از بنی‌اسرائیل [به عیسی] ایمان آوردند و گروهی کافر شدند پس کسانی که ایمان آوردند را در برابر دشمنانشان یاری دادیم تا پیروز شدند (صف/۱۴). از کسانی که گفتند: ما نصرانی هستیم، پیمان گرفتیم ولی آنها بخشی از آنچه تذکّر داده شده بودند، به فراموشی سپردند پس ما تا روز قیامت میان آنها دشمنی و کینه افکندیم. به زودی خدا آنها را از آنچه می‌کردند، آگاه کند (مائده/۱۴).
این‌گونه [که تو دشمنانی داری] برای هر پیامبری دشمنی از میان مجرمان قرار دادیم. همین بس که پروردگار تو راهبر و یاور توست (فرقان/۳۱). برای هر پیامبری دشمنانی از شیاطین انس و جن برگماشتیم که برای فریب بر یکدیگر سخنان آراسته رمزگونه القا می‌کنند و اگر پروردگار تو می‌خواست چنین نمی‌کردند (انعام/۱۱۲). قسم به روشنایی روز و به شب چون آرام گیرد که [برخلاف سخن مشرکان] پروردگارت نه تو را رها کرده و نه دشمن داشته است (ضحی/۱-۳). اگر خدا تو را به سوی گروهی از آنها [که در خانه نشستند و از همراهی با رسول خدا در جهاد تخلّف ورزیدند]، برگردانید و آنها برای بیرون آمدن [به جنگ دیگری] از تو اجازه خواستند، بگو، هرگز با من راهی نخواهید شد و هرگز همراه من با هیچ دشمنی جنگ نخواهید کرد زیرا شما نخستین‌بار به ماندن رضایت دادید پس [اکنون] با خانه‌نشینان بنشینید (توبه/۸۳). مردم مدینه و بادیه‌نشینان اطراف آن را نرسد که از رسول خدا تخلّف کنند و جان خود را عزیزتر از جان او بدانند. چرا که در راه خدا هیچ تشنگی، رنج و گرسنگی به آنها نرسد و در هیچ مکانی که کافران را به خشم می‌آورد، قدم نگذارند و از دشمن ضربه‌ای نخورند مگر این که به سبب آن عمل صالحی برای آنها نوشته می‌شود. مسلماً خدا پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند (توبه/۱۲۰). از مردم کسی است که گفتار او در مورد زندگی دنیا تو را به تعجّب وا می‌دارد و خدا را بر آنچه در دل دارد، گواه می‌گیرد در حالی که او سرسخت‌ترین دشمنان است (بقره/۲۰۴). بی‌شک برای شما در ابراهیم و کسانی که با او بودند، سرمشق خوبی است. آن‌گاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جای خدا می‌پرستید، بیزاریم. به شما کفر می‌ورزیم و میان ما و شما برای همیشه دشمنی و کینه پدید آمده است تا وقتی که به خدای یگانه ایمان بیاورید، جز سخن ابراهیم به پدر [مشرک] خود [که گفت:] حتماً برای تو آمرزش خواهم خواست و من برای تو در برابر خدا اختیار چیزی را ندارم (ممتحنه/۴). نباید دشمنی گروهی که شما را از مسجدالحرام بازداشتند، شما را به تعدّی وادار کند (مائده/۲). بگو، کسی که دشمن جبرئیل است [دشمن خداست] زیرا او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو، نازل کرده است در حالی که تصدیق‌کنندۀ پیش از آن و هدایت و بشارتی برای مومنان است (بقره/۹۷).
خصومت، دوست، دوستی، عصیان، تجاوز