خانه، منزل، این مفهوم از مادّۀ «ب ی ت» ۴۴ و «د و ر» ۱۴ بار و «س ک ن» ۸ بار آمده است.
چکیده: خداخانه را مایۀ آرامش انسان‌ها قرار داد. در مورد آن قوانینی را بیان فرموده است. می‌فرماید در راه خدا از خانه‌های خود بگذرید و از خدا و پیامبر و جهاد در راه او عزیزتر نشمارید. آثار باقیمانده از خانه‌های اقوام گذشته را عبرتی برای مردم قرار داده است. به مومنان خانه‌های دلپذیر در بهشت وعده داده است.
خدا برای شما خانههایتان را مایۀ آرامش قرار داد و از پوست دا‌م‌ها برای شما خانه‌هایی پدید آورد. آن را در روز جابه‌جاشدن خود و هنگام اقامتتان سبک می‌یابید و از پشم، کرک و موی آنها، اثاث [خانه] و کالا پدید آورد که تا مدّتی بهره برید. خدا از آنچه آفریده است سایبان‌هایی برای شما قرار داد و از کوه‌ها برای شما پناهگاه‌هایی نهاد (نحل/۸۱،۸۰).
در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که آنها رفعت یابند و نام او در آنها یاد شود، هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند (نور/۳۶).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌هایی که خانه‌های شما نیست، داخل نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید. این برای شما بهتر است تا پند گیرید. اگر کسی را در آن نیافتید پس داخل آن نشوید تا به شما اجازه داده شود. اگر به شما گفته شد برگردید پس برگردید. آن برای شما سزاوارتر است. خدا به آنچه انجام می‌دهید، داناست. بر شما گناهی نیست که به خانه‌های غیرمسکونی که در آنها برای شما استفاده‌هایی است، داخل شوید. خدا آنچه آشکار و پنهان می‌دارید، می‌داند (نور/۲۷-۲۹). از تو دربارۀ هلال‌ها[ی ماه] می‌پرسند. بگو، آن تقویمی برای مردم و حج است. نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها به خانه درآیید بلکه نیکی آن است که شخص تقوا پیشه کند و از در خانه‌ها وارد شوید. از خدا بترسید تا رستگار گردید (بقره/۱۸۹). بر نابینا، لنگ، بیمار و بر شما ایرادی نیست که از خانه‌های خودتان بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های برادران و خواهرانتان یا خانه‌های عموها و عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌ها و خاله‌هایتان یا آن [خانه‌هایی] که کلیدهای آن را در اختیار دارید یا [خانۀ] دوستتان. بر شما گناهی نیست که با هم بخورید یا پراکنده. پس چون به خانه‌ها در آمدید به یکدیگر سلام کنید. سلامی که نزد خدا مبارک و خوش است. خدا آیات خود را این‌گونه بیان می‌کند. شاید بیندیشید (نور/۶۱).
کسانی از شما که مرگِ آنان می‌رسد و همسرانی بر جای می‌گذارند، برای همسران خود وصیّت کنند که آنان را تا یکسال بهره‌مند سازند و [از خانه] بیرون نکنند پس اگر بیرون بروند در آنچه آنان به طور پسندیده دربارۀ خود انجام می‌دهند، گناهی بر شما نیست (بقره/۲۴۰). ای پیامبر، چون زنان را طلاق دادید، در عدّۀ آنان طلاقشان دهید و حساب آن عدّه را نگه دارید. از خدا، پروردگارتان، بترسید. آنان را از خانه‌هایشان بیرون نکنید و بیرون نروند مگر آن‌که مرتکب کار زشتِ آشکاری شده باشند. این احکام الهی است. هر کس از حدود خدا تجاوز کند، قطعاً به خود ستم کرده است. نمی‌دانی شاید خدا پس از آن پیشامدی پدید آورد (طلاق/۱). در حدّ توان خود آنان را [تا سرآمد عدّه] در همان جا که خود ساکن هستید، سکونت دهید و به آنها آسیب نرسانید تا عرصه را بر آنان تنگ کنید (طلاق/۶). از زنان شما کسانی که مرتکب زنا می‌شوند، چهار تن از میان خود بر آنان گواه بگیرید پس اگر شهادت دادند، آنان را در خانه‌ها نگه دارید تا مرگ‌شان فرا رسد یا خدا راهی برای آنان قرار دهد (نساء/۱۵).
هر کس در راه خدا هجرت کند، در زمین اقامتگاه‌های فراوان و گشایش‌ها خواهد یافت. هر کس در راه خدا و پیامبر او از خانۀ خود خارج شود سپس مرگ او فرا رسد پاداش او قطعاً بر خداست و خدا آمرزندۀ مهربان است (نساء/۱۰۰). بگو، اگر پدران، پسران، برادران، زنان، خویشان شما، اموالی که گرد آورده‌اید، تجارتی که از کساد آن بیم دارید و خانه‌هایی که خوش دارید، نزد شما از خدا، پیامبر او و جهاد در راه او دوست داشتنی‌تر است پس منتظر باشید تا خدا فرمان خود را بیاورد. خدا گروه فاسقان را راهنمایی نمی‌کند (توبه/۲۴). به خدا و فرستادۀ او ایمان آورید و در راه خدا با مال و جان خود جهاد کنید. این برای شما بهتر است اگر بدانید. تا گناهان شما را بر شما ببخشاید و شما را در باغ‌هایی که از زیر آن نهرها روان است و در خانه‌های دلپذیر در بهشت‌هایی همیشگی درآورد. این کامیابی بزرگ است (صف/۱۱-۱۲). خدا به مردان و زنان باایمان، باغ‌هایی وعده داده است که از زیر آن نهرها روان است. در آن جاودانه خواهند بود. خانه‌های دلپذیر در بهشت‌های جاودان. خشنودی خدا بزرگتر است. این همان کامیابی بزرگ است (توبه/۷۲).
داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی گرفته‌اند همچون داستان عنکبوت است که خانه‌ای برای خود ساخته است. در حقیقت اگر می‌دانستند سست‌ترین خانه‌ها همان خانۀ عنکبوت است (عنکبوت/۴۱).
اگر نبود که مردم امّتی واحد گردند، قطعاً برای خانه‌های آنان که به [خدای] رحمان کفر می‌ورزیدند، سقف‌ها و نردبان‌هایی از نقره قرار می‌دادیم که از آنها بالا روند و برای خانه‌های آنان درها و تخت‌هایی که بر آنها تکیه زنند و زر و زیورهایی [قرار می‌دادیم]. همۀ این‌ها جز متاع زندگی دنیا نیست. آخرت نزد پروردگار تو از آنِِ متّقین است (زخرف/۳۳-۳۵).
خانه– اقوام، چه بسیار شهرها را که ستمکار بودند درهم شکستیم و پس از آنها قومی دیگر پدید آوردیم پس چون عذاب ما را احساس کردند، ناگاه از آن می‌گریختند. نگریزید و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و به خانه‌های خود بازگردید. شاید مورد پرسش قرار گیرید (انبیاء/۱۱-۱۳). چه بسیار شهرها را هلاک کردیم که زندگی خوش، آنها را سرمست کرده بود. این خانه‌های آنها است پس از آنان جز برای عدّۀ کمی مورد سکونت قرار نگرفته است و ما وارث آنها بودیم (قصص/۵۸).
[نوح گفت:] پروردگارا، بر من، پدر و مادرم و هر مومنی که به خانۀ من درآید و بر مردان و زنان باایمان، ببخشای (نوح/۲۸).
قوم عاد چنان شدند که [بعد از عذاب] جز خانه‌های آنان دیده نمی‌شد. این چنین مردم مجرم را سزا می‌دهیم (احقاف/۲۵).
صالح به قوم خود گفت: به یاد آورید، شما را پس از عاد جانشین گردانید و در زمین به شما جای داد. در دشت‌های آن کاخ‌هایی می‌سازید و از کوه‌ها خانه‌هایی می‌تراشید. پس نعمت‌های خدا را به یاد آورید و در این سرزمین، سر به فساد برندارید (اعراف/۷۴). آیا شما را در این نعمت‌هایی که اینجا است آسوده رها می‌کنند؟ در این باغ‌ها، چشمه‌ساران، کشتزارها و نخل‌ها که شکوفۀ آن لطیف است؟ و برای خود از کوه‌ها ماهرانه خانه‌هایی می‌تراشید پس از خدا پروا کنید و از من فرمان برید (شعراء/۱۴۶-۱۵۰). آنها آن شتر را پی کردند. [صالح] گفت: سه روز در خانه‌های خود بهره برید [تا عذاب فرارسد]. این وعده‌ای بی‌دروغ است (هود/۶۵). آنها نیرنگی کردند و ما نیز نیرنگی تدبیر کردیم و خبر نداشتند (نمل/۵۰). زمین لرزه، آنها را فرا گرفت (اعراف/۷۸). آن صیحۀ مرگبار، کسانی را که ستم کرده بودند، فرا گرفت (هود/۶۷) و در خانه‌های خود مردند (اعراف/۷۸؛ هود/۶۷) پس بنگر عاقبت نیرنگ آنها چگونه شد. ما آنها و قومشان، همگی را هلاک کردیم. این خانه‌های خالی آنهاست به سزای ستمی که کرده‌اند. قطعاً در این، برای مردمی که می‌دانند، عبرتی است (نمل/۵۰-۵۲).
اصحاب حجر از کوه‌ها خانه‌هایی می‌تراشیدند تا در امان بمانند پس صبحدم، صیحۀ [مرگبار] آنان را فرا گرفت و آنچه به دست می‌آوردند، به کار آنان نیامد (حجر/۸۲-۸۴).
[قوم شعیب] او را تکذیب کردند (عنکبوت/۳۷). زلزله آنان را فرا گرفت و بامدادان در خانه‌های خود از پا درآمدند (عنکبوت/۳۷؛ اعراف/۹۱). چون فرمان ما آمد، شعیب و کسانی را که با او ایمان آورده بودند به رحمت خود نجات دادیم و کسانی را که ستم کردند، صیحه فرا گرفت و در خانه‌های خود به رو افتادند [و هلاک شدند] (هود/۹۴). عاد و ثمود را [نیز هلاک کردیم]. قطعاً خانه‌های آنان بر شما آشکار گردید (عنکبوت/۳۸).
به موسی و برادر او وحی کردیم که شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه‌هایی ترتیب دهید و سراهای خود را روبه‌روی هم قرار دهید (یونس/۸۷). در آن کتاب به بنی‌اسرائیل اعلام کردیم که قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد و به برتری‌جویی بزرگ خواهید پرداخت. پس هنگامی که وعدۀ نخستین آن دو فرا رسد، بندگانی از خود را بر ضدّ شما برمی‌انگیزیم که سخت جنگجو هستند و خانه به خانه به جستجوی شما می‌پردازند. این وعده انجام شدنی است (اسراء/۴-۵). [قارون] را با خانۀ او در زمین فرو بردیم و گروهی نداشت که در برابر خدا او را یاری کنند و نتوانست از خود دفاع کند (قصص/۸۱).
خدا برای کسانی که ایمان آورده‌اند، همسر فرعون را مثل آورده است. آنگاه که گفت: پروردگارا، برای من نزد خود در بهشت خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردار او نجات ده و مرا از مردم ستمکار رهایی بخش (تحریم/۱۱).
هنگامی که [سپاهیان سلیمان] به وادی مورچگان رسیدند، مورچه‌ای گفت: ای مورچگان، به خانه‌های خود داخل شوید مبادا سلیمان و سپاه او بدون توجّه، شما را پایمال کنند (نمل/۱۸).
فرشتگان گفتند: ای مریم، خدا تو را به کلمه‌ای از جانب خود که نام او مسیح، عیسی پسر مریم، است، مژده می‌دهد … او را به عنوان پیامبری به سوی بنی‌اسرائیل می‌فرستد که [می‌گوید:] … من شما را از آنچه می‌خورید و در خانه‌های خود ذخیره می‌کنید، خبرمی‌دهم (آل‌عمران/۴۹،۴۵).
پروردگارت تو را [برای جنگ بدر] به حق از خانه‌ات بیرون فرستاد ولی گروهی از مومنان به شدّت کراهت داشتند (انفال/۵). بگو، اگر شما در خانه‌های خود هم بودید، کسانی که کشته شدن بر آنها نوشته شده است، قطعاً به سوی قتلگاه‌های خود می‌رفتند (آل‌عمران/۱۵۴). [ای مؤمنان]، مانند کسانی نباشید که با سرمستی و خودنمایی به مردم، از خانه‌های خود [به سوی بدر] خارج شدند و [مردم] را از راه خدا بازداشتند (انفال/۴۷). [فیء] برای مهاجران نیازمندی است که از خانه و اموال خود رانده شدند و در طلب فضل خدا و رضای او هستند و خدا و رسول او را یاری می‌کنند و [نیز برای] کسانی که پیش از آنها در خانه‌های [مدینه] و ایمان جای گرفتند (حشر/۸-۹).
[ای همسران پیامبر]، در خانه‌های خود بنشینید و مانند روزگار جاهلیّت خودنمایی نکنید (احزاب/۳۳). آنچه از آیات خدا و حکمت در خانه‌های شما خوانده می‌شود، یاد کنید (احزاب/۳۴).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، داخل خانه‌های پیامبر نشوید مگر آن‌که برای طعامی به شما اجازه داده شود. زودتر از موعد نیایید که منتظر آماده شدن غذا باشید. بلکه هنگامی که دعوت شدید، داخل شوید و وقتی غذا خوردید متفرق شوید. به گفت‌و‌گو سرگرم نشوید. این پیامبر را آزار می‌دهد. او از شما شرم دارد ولی خدا از حق شرم نمی‌کند. چون از زنان [پیامبر] چیزی خواستید، از پشت پرده بخواهید. این برای دل‌های شما و دل‌های آنها پاکیزه‌تر است (احزاب/۵۳).
گروهی از آنها (منافقان و بیماردلان) از پیامبر اجازۀ [ترک جهاد] می‌خواستند و می‌گفتند: خانه‌های ما بی‌حفاظ است. در حالی که بی‌حفاظ نبود و جز فرار قصدی نداشتند (احزاب/۱۳). اگر بر آنها مقرّر می‌کردیم که تن به کشتن دهید یا از خانه‌های خود بیرون شوید جز اندکی از آنها عمل نمی‌کردند (نساء/۶۶).
[کافران] گفتند: ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد تا آن‌که برای تو … و خانه‌ای از طلا باشد (اسراء/۹۳،۹۰).
کسانی که کافر شدند، پیوسته به سزای آنچه کرده‌اند، مصیبت کوبنده‌ای به آنها می‌رسد یا [مصیبت]، نزدیک خانه‌های آنها فرود می‌آید تا وعدۀ خدا فرا رسد (رعد/۳۱). آیا به ایشان نشان نداد چه بسیار مردمی را که پیش از آنها هلاک کردیم که اینک در خانه‌های آنها راه می‌روند؟ قطعاً در این برای خردمندان، نشانه‌هایی است (طه/۱۲۸).
اوست آن که کافران اهل‌کتاب را در نخستین اخراج دسته‌جمعی، از خانه‌های خود بیرون کرد. شما گمان نمی‌کردید که بیرون روند و خودشان هم می‌پنداشتند که قلعه‌هایشان محافظ آنها از خداست. امّا خدا از آنجایی که تصوّر نمی‌کردند بر آنها درآمد و در دل‌های آنها وحشت انداخت. چنان‌چه به دست خود و به دست مومنان، خانه‌های خود را ویران می‌کردند پس ای صاحبان بصیرت، عبرت بگیرید (حشر/۲). [خدا] زمین، خانه‌ها، اموال آنها (اهل‌کتاب) و سرزمینی را که در آن پا نگذاشته بودید، به ارثِ شما درآورد (احزاب/۲۷).
سکونت، خانۀ خدا