حج، یکی از عبادات، این مفهوم با واژۀ حج ۱۲ بار و آیاتی که این معنا را دارند، آمده است.
چکیده: خداوند حج را بر کسانی که توانایی آن را داشته باشند، واجب کرده است و برای آن آداب و مناسکی قرار داد. به ابراهیم فرمود: در میان مردم برای حج ندا بده.
حج در ماه‌های معیّنی است (بقره/۱۹۷). حجِّ این خانه برای خدا، بر عهدۀ مردمی است که بتوانند به آن راه یابند. هر که کفر ورزد، به یقین خدا از جهانیان بی‌نیاز است (آل‌عمران/۹۷).
هنگامی که برای ابراهیم جای خانه (کعبه) را معیّن کردیم، [به او گفتیم:] چیزی را شریک من نگیر و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان، قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگانِ سجده‌گزار، پاکیزه بدار (حج/۲۶). به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه را برای طواف‌کنندگان، معتکفان و رکوع‌کنندگانِ سجده‌گزار، پاکیزه کنید (بقره/۱۲۵). آنگاه که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را بالا می‌بردند، گفتند: پروردگارا، … آداب عبادی ما را به ما نشان ده و بر ما ببخشای. تویی توبه‌پذیر مهربان (بقره/۱۲۷،۱۲۸). [به او گفتیم:] در میان مردم برای حج ندا ده تا پیاده و [سواره] بر هر شترِ لاغری، از هر راه دوری، به سوی تو آیند تا شاهد منافعی برای خود باشند (حج/۲۷،۲۸).
بر شما گناهی نیست که [در ایّام حج] بخششی از پروردگار خود بخواهید. پس چون از عرفات رهسپار شدید، در مشعرالحرام خدا را یاد کنید. او را همان‌گونه که شما را هدایت کرده است یاد کنید. بی‌گمان پیش از آن، از گمراهان بودید (بقره/۱۹۸). سپس از همان جا که مردم رهسپار می‌شوند، رهسپار شوید و از خدا آمرزش بخواهید. به راستی خدا آمرزنده‌ای بخشاینده است. چون آداب ویژۀ حج خود را به جا آوردید، خدا را یاد کنید. همانند یادکردنتان از پدرانتان یا یادکردی بالاتر (بقره/۱۹۹-۲۰۰).
حج و عمره را برای خدا، به جا آورید. پس اگر بازداشته شدید آن‌چه از قربانی میسّر است، [قربانی کنید] و سر نتراشید تا هنگامی که قربانی به قربانگاه خود برسد. هر کس از شما بیمار بود یا در سر آسیبی داشت [و ناچار از تراشیدن سر شد] به کفارۀ [آن باید] روزهای بگیرد یا صدقه‌ای بدهد یا قربانی کند. چون ایمن شدید هر که از عمره به حجِ تمتّع پرداخت، آن‌چه از قربانی میسّر است، [قربانی کند]. هر که [قربانی] نیافت، سه روز از ایّامِ حج و هفت روز، هنگامی که [از حج] بازگشتید، روزه بگیرد. این ده روز کامل است. این [حکمِ تمتّع] برای کسی است که خانوادۀ او ساکن مکّه نباشد. از خدا پروا کنید و بدانید که خدا سخت کیفر است (بقره/۱۹۶). نام خدا را در روزهایِ معیّن [به هنگام قربانی کردن] بر آن حیوانات چهارپا که خدا به آنها عطا کرده است، ببرند. پس از آنها بخورید و درماندۀ فقیر را اطعام کنید. سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند و بر گردِ آن خانۀ کهن طواف کنند (حج/۲۸-۲۹).
خدا را در روزهایی معین [روزهای یازده، دوازده، سیزده ذی‌الحجه] یاد کنید. هر کس [برای کوچ کردن از منا] شتاب کند و [اعمال را] دو روز [انجام دهد]، برای او گناهی نیست. هر که [تا روز سوم] تأخیر کند، بر او گناهی نیست. [این اختیار] برای کسی است که پرهیز‌گار باشد. از خدا پروا کنید. بدانید که نزد او محشور می‌شوید (بقره/۲۰۳).
برای شما در قربانی‌ها تا زمانی معیّن منافعی است. سپس قربانگاه آنها کنارِ آن خانۀ کهن است (حج/۳۳). [قربانی] شترانِ فربه را برای شما از شعائر خدا قرار دادیم. در آنها برای شما خیری است. پس نام خدا را بر آنها در حالی که [برای قربانی] ایستاده‌اند، ببرید و چون به پهلو افتادند [و جان دادند] از آنها بخورید و فقیرِ خویشتن‌دار و خواهنده را، اطعام کنید. این‌گونه آنها را برای شما رام کردیم. شاید سپاسگزاری کنید. هرگز گوشت‌ها و خون‌های آنها به خدا نمی‌رسد. بلکه تقوای شماست که به او می‌رسد. این‌گونه آنها را برای شما رام کرد تا خدا را به پاسِ این‌که شما را هدایت کرده است به بزرگی یاد کنید. نیکوکاران را مژده بده. (حج/۳۶-۳۷).
بی‌گمان صفا و مروه از شعائر خداست. پس هر که حج خانۀ [خدا] به جا آورد یا عمره گزارد بر او گناهی نیست که میان آن دو را سعی نماید. هر که با میل و رغبت کار نیکی انجام دهد خدا حق‌شناسِ داناست (بقره/۱۵۸). آنگاه که کعبه را محلّ اجتماع و جایگاه امن مردم قرار دادیم و [گفتیم:] مقام ابراهیم را محلّ نماز قرار دهید (بقره/۱۲۵).
این است [مقرّرات حج]. هر کس مقرّراتِ خدا را بزرگ دارد. این برای او نزد پروردگارش بهتر است (حج/۳۰). هر کس شعائر خدا (مناسکِ حج) را بزرگ شمارد، قطعاً این از تقوای دل‌هاست (حج/۳۲). هر کس در این ماه‌ها (ماه‌های معیّن) حج می‌گزارد [بداند که] در حج همبستری، نافرمانی و کشمکش ممنوع است. هر کار نیکی کنید خدا آن را می‌داند. برای خود توشه برگیرید. در حقیقت بهترین توشه، پرهیزگاری است. ای خردمندان، از من پروا کنید (بقره/۱۹۷).
ای مومنان، به پیمان‌ها وفا کنید. [گوشت] دام‌ها برای شما حلال است جز آن‌چه [حکمِ آن] بر شما خوانده می‌شود. بدون آن‌که شکار کردن را در حال احرام، حلال شمارید. بی‌گمان خدا هر چه بخواهد، حکم می‌کند. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، حرمتِ شعائرِ الهی، ماه حرام، قربانی‌هایِ بی‌نشان و نشاندار و حرمتِ راهیان بیت‌الحرام را که فضل و خشنودی پروردگار خود را می‌طلبند، نگاه دارید. چون از احرام بیرون آمدید، [می‌توانید] شکار کنید. البته نباید دشمنیِ گروهی که شما را از مسجدالحرام بازداشتند، شما را به تعدّی وادارد. در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید. در گناه و تعدّی دستیار هم نشوید. از خدا پروا کنید زیرا خدا سخت‌کیفر است (مائده/۱-۲). خدا کعبۀ بیت‌الحرام، ماه‌های حرام، قربانی‌های بی‌نشان و نشاندار را مایۀ سامان بخشیدنِ کار مردم قرار داده است. این بدان سبب است که بدانید خدا هر چه در آسمان‌ها و زمین است را می‌داند و خدا بر هر چیز داناست (مائده/۹۷). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا شما را به چیزی از شکار که در دسترس شما و نیزه‌های شما باشد، خواهد آزمود تا معلوم کند چه کسی در نهان از او می‌ترسد. پس هر کس بعد از آن تجاوز کند، برای او عذابی دردناک خواهد بود. در حالی که مُحرِم هستید شکار را نکشید. هر که از شما عمداً آن را بکشد باید کفّاره‌ای نظیر آن‌چه کشته است از چهارپایان بدهد که [نظیر بودن آن را] دو نفر عادل از میان شما تصدیق کنند و به صورت قربانی به کعبه برسد یا به کفّارۀ [آن] مستمندان را خوراک بدهد یا معادل آن روزه بگیرد تا سزای تجاوز خود را بچشد. خدا از آن‌چه در گذشته واقع شده، عفو کرده است و هر کس تکرار کند خدا از او انتقام می‌گیرد. خدا شکست‌ناپذیرِصاحب انتقام است. صید دریا و خوراک آن برای شما حلال شده است تا برای شما و مسافران بهره‌ای باشد. صید بیابان مادام که محرم باشید بر شما حرام است. از خدایی که نزد او محشور می‌شوید پروا دارید (مائده/۹۴-۹۶).
قطعاً کسانی که کافر شدند و از راهِ خدا و مسجدالحرام که آن را برای مردم اعمِ از مقیم و بادیه‌نشین یکسان قرار داده‌ایم، جلوگیری می‌کنند [عذابی سخت خواهند داشت]. هر کس بخواهد در آن‌جا از روی انحراف به ستم، کاری انجام دهد از عذابی دردناک به او می‌چشانیم (حج/۲۵).
آنان (مشرکان) بودند که کفر ورزیدند و شما را از مسجدالحرام بازداشتند و نگذاشتند قربانیِ [شما] که با خود نگاه داشته بودید به جایگاه خود (قربانگاه) برسد (فتح/۲۵). به راستی خدا رؤیای پیامبرِ خود را تحقق بخشید که قطعاً شما به خواست خدا در حالی که سر تراشیده و مو کوتاه، کرده‌اید با خاطری آسوده به مسجدالحرام درخواهید آمد. پس خدا آن‌چه را که نمی‌دانستید، دانست و غیر از این فتحی نزدیک را مقّرر کرد (فتح/۲۷).
اعلامی است از جانب خدا و پیامبر او به مردم در روز حجِ اکبر که خدا و پیامبر در برابر مشرکان تعهدی ندارند (توبه/۳). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، حق این است که مشرکان ناپاک هستند. پس از سال آینده نباید به مسجدالحرام نزدیک شوند. اگر از تنگدستی بیم دارید، اگر خدا بخواهد به زودی شما را از فضل خود بی‌نیاز می‌کند. خدا دانای حکیم است (توبه/۲۸). آیا سیراب کردنِ حاجیان و آباد کردنِ مسجدالحرام را مانند کسی قرار داده‌اید که به خدا و روز واپسین ایمان آورده و در راه خدا جهاد کرده است؟ این دو نزد خدا یکسان نیستند. خدا ظالمان را هدایت نمی‌کند (توبه/۱۹).
از تو دربارۀ هلال‌های ماه، می‌پرسند: بگو، آنها تقویمی برای مردم و موسمِ حج هستند (بقره/۱۸۹).
اطلاعات بیشتر: خانۀ خدا