تفاوت، گوناگونی، این مفهوم از مادّة «خ ل ف» ۹ بار و با واژة شَتّي ۲ بار و اَطوارا ۱ بار و آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است.

چکیده: خداوند موجودات را متفاوت آفريده است. انسانها را نیز با يكديگر از نظر نژاد، زبان، جنس، امكانات، توان و تكليف متفاوت آفریده است تا آنان را بیازماید. او شما را قبيله قبيله گردانيد تا یکدیگر را بازشناسيد ولي هيچ يك از اين تفاوت و برتري‌های اجتماعي دليل بر برتري آنان نزد خدا نيست. انسان‌ها گوناگون عمل مي‌كنند و گرامي‌ترين آنها نزد خدا باتقواترين آنهاست.

خدا شما را گوناگون آفریده است (نوح/۱۴).از مردم و جنبندگان و دام‌ها، رنگ‌های متفاوت وجود دارد (فاطر/۲۸). از نشانه‌های خدا، آفرینش آسمان‌ها و زمین و گوناگونی زبان‌ها و رنگ‌های شماست. بی‌گمان در این، برای دانایان نشانه‌هایی‌ است (روم/۲۲). خدا شما را گروه گروه و قبیله قبیله گردانید تا یکدیگر را بازشناسید. بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خدا باتقواترین شماست (حجرات/۱۳). سوگند به شب در آن هنگام که می‌پوشاند و به روز آن هنگام که تجلی می‌کند و به آن که نر و ماده را آفرید. تلاش‌های شما گوناگون است (لیل/۱-۴). او برخی از انسان‌ها را بر برخی دیگر برتری بخشید (انعام/۱۶۵؛ اسراء/۲۱) تا شما را در آن‌چه به شما داده است، بیازماید (انعام/۱۶۵؛ زخرف/۳۲) و تا بعضي بعض دیگر را به خدمت گیرند (زخرف/۳۲) و قطعاً درجات آخرت و برتری آن بزرگتر و بیشتر است (اسراء/۲۱). … مردان را بر زنان منزلتي است (بقره/۲۲۸). مردان سرپرست زنان هستند به سبب برتري‌هايي كه بعضي از آنان بر ديگري دارند و [نیز] به سبب آن‌که از اموال خود هزينه مي‌کنند (نساء/۳۴). برخی از انبیا را بر برخی دیگر برتری بخشید (بقره/۲۵۳؛ اسراء/۵۵).

خدا از آسمان آبی فرستاد … آن‌گاه به وسیلة آن کشتزاری با رنگهای گوناگون (زمر/۲۱) و میوه‌هایی با رنگ‌های متفاوت بیرون آورد (فاطر/۲۷) و از شکوفه‌های نخل، خوشه‌های نزدیک به هم، بوستان‌هایی از انگور، زیتون و انار مشابه و غیرمشابه [به بار آورد] (انعام/۹۹). خداست که باغ‌هایی از درختان داربستی و بدون داربست، نخل، کشتزار با میوه‌های متفاوت، زیتون و انار مشابه و غیر مشابه را پدید آورد … (انعام/۱۴۱). در زمین قطعاتی است کنار هم، باغ‌هایی از انگور، کشتزارها و درختان خرما از یک ریشه و غیر از یک ریشه که با یک آب سیراب می‌شوند و [با این حال] محصول برخی از آنها را بر برخی دیگر برتری می‌دهیم. قطعاً در این برایاندیشمندان نشانه است (رعد/۴). بعضی از کوه‌ها دارای رگه‌هایی سفید و سرخ به رنگ‌های متفاوت و سیاه پررنگ هست (فاطر/۲۷). از شکم زنبور عسلشربتی با رنگ‌های متفاوت بیرون می‌آید که در آن شفایی برای مردم است. بی‌شک در این برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌ای است (نحل/۶۹). خدا آن‍‌چه را که در زمین به رنگ‌های متفاوت آفرید [مسخّر شما ساخت]. قطعاً در این برای گروهی که متذکّر می‌شوند، نشانه‌ای است (نحل/۱۳).

خدا بعضی از شما را در روزی بر برخی دیگر برتری داده است … (نحل/۷۱). او روزی را برای هر که بخواهد فراخ یا تنگ می‌گرداند (رعد/۲۶؛ اسراء/۳۰؛ قصص/۸۲؛ عنکبوت/۶۲؛ روم/۳۷؛ سبأ/۳۹،۳۶؛ زمر/۵۲؛ شوری/۱۲). لیکن بیشتر مردم نمی‌دانند (سبأ/۳۶). قطعاً در این اندازه‌گیری برای مردمی که ایمان دارند نشانه هایی است (روم/۳۷؛ زمر/۵۲).

آن‌چه خدا به سبب آن بعضی از شما را بر برخی دیگر برتری داده، آرزو نکنید (نساء/۳۲). ای پیامبر، به سوی آن‌چه برخی از آنان را برخوردار کردیم [و فقط] زیور زندگی دنیاست تا آنها را بیازماییم، چشم مدوز. روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است (طه/۱۳۱؛ حجر/۸۸). خدا هیچ کس را جز به اندازة توانش تکلیف نمی‌کند (بقره/۲۸۶).

سوگند به آسمان مشبّک که شما [دربارة قرآن] گوناگون سخن می‌گویید (ذاریات/۷-۸).

نوح به قوم خود گفت: شما را چه شده که شکوه خدا را باور ندارید حال آن‌که شما را گوناگون آفریده است (نوح/۱۳-۱۴)؟

موسي به فرعون گفت: پروردگار من كسي است كه … و از آسمان آبي فرود آورد پس به وسيلة آن گياهان‌ گوناگون، جفت جفت بيرون آورد (طه/۵۰، ۵۳).

 

اطلاعات بیشتر: اختلاف، اراده خدا