چکیده: ابراهیم برای میهمانان خود گوساله‌ای فربه بریان کرد.  قوم موسی در غیاب او گوساله‌ای که سامری ساخته بود را به پرستش گرفتند و به خود ستم کردند. خدا گوساله‌پرستان را به سبب آن‌که به خود ستم کردند، به کیفر رسانید سپس توبة آنان را پذیرفت.

آيا خبر مهمانان گرامی ابراهيم به تو رسيد؟ هنگامی که بر او وارد شدند، پس گفتند: سلام، گفت: ‏سلام، گروهی ناشناس هستيد، پس آهسته به سوى خانوادة خود رفت و گوساله‏اى فربه [و بريان] آورد. آن را به نزد آنان برد. گفت: آیا نمى‏خوريد (ذاریات/۲۴-۲۷)؟ به‌راستى فرستادگان ما براى ابراهيم بشارت آوردند. گفتند: سلام، گفت: سلام و بی‌درنگ گوساله‏اى بريان آورد (هود/۶۹).

گوساله- گوساله‌پرستی، با موسى چهل شب قرار گذاشتيم، آن‌گاه بعد از او، شما گوساله را [به پرستش] گرفتيد، در حالى‌كه ستمكار بوديد، پس از آن، از شما درگذشتیم، باشد كه شكر كنيد (بقره/۵۱-۵۲). قوم موسى پس از [عزيمت] او، از زيورهاى خود مجسمة گوساله‏اى براى خود برگرفتند كه صداى گاو داشت. آيا نديدند كه آن (گوساله) با آنان سخن نمى‏گويد و آنان را به راهی هدایت نمی‌کند؟ آن را [به پرستش] گرفتند و ستمكار بودند (اعراف/۱۴۸).

[خدا به موسی] فرمود: به‌یقین ما قومت را پس از تو، آزموديم و سامرى آنها را گمراه کرد پس موسى خشمگينِ اندوهناك به سوى قوم خود بازگشت. گفت: اى قوم من، آيا پروردگارتان به شما وعدة نيكو نداد؟ آيا اين مدّت بر شما طولانى ‏نمود يا خواستيد خشمى از پروردگارتان بر شما فرود آيد كه با وعدة من مخالفت كرديد (طه/۸۵-۸۶)؟ چون موسى خشمناكِ اندوهگين به سوى قوم خود بازگشت، گفت: پس از من، بد جانشينى براى من بوديد. آيا بر فرمان پروردگار خود پيشى گرفتيد (اعراف/۱۵۰)؟ گفتند: ما به اختيار خود، وعدة تو را خلاف نکردیم ولى از زينت‏آلات قوم، بارهايى سنگين بر دوش ما نهاده شد. آنها را افكنديم و سامرى نیز همين‌گونه افکند پس براى آنان پيكر گوساله‏اى كه صدايى داشت، بيرون آورد و گفتند: اين معبود شما و معبود موسى است و فراموش كرد. آیا نمی‌دیدند كه [گوساله] پاسخ سخن آنان را نمى‏دهد و برای آنان سود و زيانى ندارد. به‌یقین هارون پیش از این به آنان گفته بود: اى قوم من، جز این نیست که شما به وسيله اين (گوساله) آزمايش شده‌اید و بی‌گمان پروردگار شما، رحمان است پس مرا پيروى كنيد و فرمان من را بپذیرید. گفتند: ما هرگز از پرستش آن دست برنخواهيم داشت تا موسى به سوى ما بازگردد (طه/۸۷-۹۱). چون پشیمان شدند و دانستند كه واقعا گمراه شده‏اند، گفتند: اگر پروردگارمان به ما رحم نكند و ما را نبخشد، بی‌گمان از زيانكاران خواهيم بود (اعراف/۱۴۹).

[موسى] گفت: اى سامرى، منظور تو چه بود؟ گفت: به چيزى كه [ديگران] به آن بصیرت نداشتند، بصیرت یافتم، پس مشتى از ردّ پای فرستاده را برداشتم و آن را [در پيكر گوساله] انداختم. نفس من براي من این چنين آراست. … [موسی] گفت: به معبود خود كه پيوسته ملازمش بودى، بنگر که آن را مى‏سوزانيم سپس آن را به طور کامل در دريا مى‏پاشيم (طه/۹۵-۹۷). كسانى كه گوساله را [به پرستش] گرفتند، به‌زودى خشمى از پروردگارشان و ذلّتى در زندگى دنيا به آنان خواهد رسيد. اين‌گونه دروغ‏پردازان را كيفر مى‏دهيم. كسانى كه بدی‌ها انجام دادند، آن‌گاه بعد از آن، توبه كردند و ايمان آوردند، به‌یقین پروردگار تو پس از آن، آمرزندة مهربان خواهد بود (اعراف/۱۵۲-۱۵۳). [به یاد آورید] هنگامی را که موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، به‌راستی شما با [به پرستش] گرفتن گوساله، بر خود ستم كرديد پس به سوی آفرينندة خود توبه كنيد و خودتان را بکشید كه اين نزد آفريدگارتان براى شما بهتر است پس [خدا] توبة شما را پذيرفت. بدون تردید او همان توبه‏پذير مهربان است (بقره/۵۴). بی‌تردید موسى براى شما دلایل آشكارى آورد سپس شما آن گوساله را بعد از او [به پرستش] گرفتيد در حالی‌که ستمکار بودید. [به یاد آورید] آن‌گاه را كه از شما پيمان محكم گرفتيم و طور را بر فراز شما برافراشتيم، [و گفتيم:] آن‌چه را به شما داده‏ايم، محکم بگيريد و گوش دهيد، گفتند: شنيديم و نافرمانى كرديم. دل‌های آنان بر اثر كفرشان، [از مِهر] گوساله سیراب شد. بگو، اگر مومن هستيد ايمانتان شما را به بد چيزى فرمان می‌دهد (بقره/۹۲-۹۳).

اهل‌كتاب از تو مى‏خواهند كه كتابى از آسمان [يكباره] بر آنان فرود آورى. البته از موسى بزرگتر از اين را خواستند و گفتند: خدا را آشكارا به ما نشان بده پس به سزاى ظلمشان، صاعقه آنان را فرا گرفت ‏سپس بعد از آن‌كه دلايل آشكار براي آنان آمد، گوساله را [به پرستش] گرفتند. ما از آن هم درگذشتيم و به موسى برهانى روشن دادیم (نساء/۱۵۳).

سامری، موسی، بنی‌اسرائیل

هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ* إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُّنكَرُونَ* فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاء بِعِجْلٍ سَمِينٍ* فَقَرَّبَهُ إِلَيْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ (ذاریات/۲۴-۲۷) وَ لَقَدْ جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلاَمًا قَالَ سَلاَمٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاء بِعِجْلٍ حَنِيذٍ (هود/۶۹)

العجل- الاتخاذ العجل للعبودیه، وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَ أَنتُمْ ظَالِمُونَ* ثُمَّ عَفَوْنَا عَنكُمِ مِّن بَعْدِ ذَلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (بقره/۵۱-۵۲) وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّهُ لاَ يُكَلِّمُهُمْ وَ لاَ يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا اتَّخَذُوهُ وَ كَانُواْ ظَالِمِينَ (اعراف/۱۴۸)

قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ* فَرَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ يَا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا أَفَطَالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدتُّمْ أَن يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُم مَّوْعِدِي (طه/۸۵-۸۶) وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِي مِن بَعْدِيَ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ (اعراف/۱۵۰) قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِّن زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ* فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَ إِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ* أَفَلَا يَرَوْنَ أَلَّا يَرْجِعُ إِلَيْهِمْ قَوْلًا وَ لَا يَمْلِكُ لَهُمْ ضَرًّا وَ لَا نَفْعًا* وَ لَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَ إِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَ أَطِيعُوا أَمْرِي* قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى (طه/۸۷-۹۱) وَ لَمَّا سُقِطَ فَي أَيْدِيهِمْ وَ رَأَوْاْ أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّواْ قَالُواْ لَئِن لَّمْ يَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَ يَغْفِرْ لَنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ (اعراف/۱۴۹)

قَالَ [موسی] فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ* قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَ كَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي قَالَ [موسی] … وَانظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفًا (طه/۹۵-۹۷) إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَ كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ* وَ الَّذِينَ عَمِلُواْ السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَ آمَنُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ (اعراف/۱۵۲-۱۵۳) إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (بقره/۵۴) وَ لَقَدْ جَاءكُم مُّوسَى بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَ أَنتُمْ ظَالِمُونَ* وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَ رَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَ اسْمَعُواْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ عَصَيْنَا وَ أُشْرِبُواْ فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَمَا يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمَانُكُمْ إِن كُنتُمْ مُّؤْمِنِينَ (بقره/۹۲-۹۳)

يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاءِ فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللّهِ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَ آتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا (نساء/۱۵۳)