مشرق و مغرب، محلّ طلوع و غروب خورشید، این مفهوم از مادّه «ش ر ق» ۱۳ بار، «غ ر ب» ۱۲ بار و «ط ل ع» ۱ بار آمده است.
چکیده: مشرق و مغرب از آنِ خدا است. معبود شما، پروردگار مشرقها است. سوگند به پروردگار مشرقها و مغربها. مشرق و مغرب از آنِ خدا است پس به هر سو رو کنید، همانجا روی خدا است. بهراستی خدا وسعتبخش دانا است (بقره/۱۱۵). [معبود شما] پروردگار آسمانها و زمین و آنچه میان آنها است، میباشد و پروردگار مشرقها است (صافّات/۵). [رحمان] پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب است پس کدامین نعمتهای پروردگار خود را تکذیب میکنید (رحمن/۱۷-۱۸)؟ نیکی آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب بگردانید بلکه نیکى [مجسّم] کسى است که به خدا، روز بازپسین، فرشتگان، کتاب و فرستادگان ایمان آورد و … (بقره/۱۷۷). به پروردگار مشرقها و مغربها سوگند که ما توانا هستیم که به جای آنان (کافران) بهتر از آن را بیاوریم و بر ما سبقت نمیگیرند (معارج/۴۰-۴۱). خدا نور آسمانها و زمین است. مَثَل نور او چون چراغدانى است که در آن چراغی است و آن چراغ در شیشه اى است آن شیشه گویى اخترى درخشان است که از درخت پربرکت زیتونى که نه شرقى است و نه غربى، افروخته مى شود (نور/۳۵). آیا ندیدی آن کس را که چون خدا به او پادشاهى داده بود با ابراهیم درباره پروردگار خود بحث مى کرد؟ آنگاه که ابراهیم گفت: … بهراستی خدا خورشید را از مشرق برمى آورد، تو آن را از مغرب بیرون آور پس آن که کفر ورزیده بود، مبهوت ماند. خدا قوم ستمکار را هدایت نمى کند (بقره/۲۵۸). فرعون گفت: پروردگار جهانیان چیست؟ … [موسی] گفت: پروردگار مشرق و مغرب و آنچه میان آن دو است، اگر تعقّل کنید (شعراء/۲۳-۲۸). به گروهى که پیوسته تضعیف مى شدند، مشرقها و مغربهای سرزمینی که در آن برکت قرار داده بودیم را میراث دادیم و به سبب آن که صبر کردند، وعده نیکوى پروردگارت بر بنیاسرائیل تحقّق یافت (اعراف/۱۳۷). [ذوالقرنین] وسیلهای را فراهم کرد، آنگاه که به محلّ غروب خورشید رسید، آن را چنان یافت که در چشمه اى گل آلود و سیاه غروب مى کند و نزدیک آن طایفه اى را یافت (کهف/۸۵-۸۶). سپس وسیلهای را فراهم کرد، آنگاه که به جایگاه برآمدن خورشید رسید، آن را چنان یافت که بر قومى طلوع مى کرد که براى آنان در برابر آن، پوششى قرار ندادهایم (کهف/۸۹-۹۰). آنگاه که فرمان [رسالت] را به موسى واگذاشتیم، تو در جانب غربى [طور] نبودى و از گواهان نبودى (قصص/۴۴). در این کتاب از مریم یاد کن، آنگاه که از کسان خود در مکانى شرقى کناره گرفت (مریم/۱۶). [ای جامه به خود پیچیده،] نام پروردگار خود را یاد کن و از همه بریده و تنها به سوی او روی کن. [او] پروردگار مشرق و مغرب است. خدایى جز او نیست پس او را وکیل بگیر (مزّمّل/۸-۹). بهزودى کمخردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله اى که بر آن بودند، رویگردان کرد؟ بگو، مشرق و مغرب از آنِ خدا است. هر کس را بخواهد به راه راست هدایت مى کند (بقره/۱۴۲). هر کس از یاد رحمان دل بگرداند، بر او شیطانى مى گماریم تا براى او همنشین باشد … تا آنگاه که او به نزد ما آید، [به شیطان همنشین خود] گوید: اى کاش، میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود. بد همنشینی هستی (زخرف/۳۶-۳۸). طلوع، غروب |
الشرق و الغرب
وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ (بقره/۱۱۵) [الهکم] رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ رَبُّ الْمَشَارِقِ (صافّات/۵) رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ* فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ (رحمن/۱۷-۱۸) لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ الْمَلآئِكَةِ وَ الْكِتَابِ وَ النَّبِيِّينَ وَ … (بقره/۱۷۷)
فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ*عَلَى أَن نُّبَدِّلَ خَيْرًا مِّنْهُمْ وَ مَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ (معارج/۴۰-۴۱)
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَ لَا غَرْبِيَّةٍ (نور/۳۵)
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَآجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رِبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ … فَإِنَّ اللّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ وَ اللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (بقره/۲۵۸)
قَالَ فِرْعَوْنُ وَ مَا رَبُّ الْعَالَمِينَ … قَالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ (شعراء/۲۳-۲۸) وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُواْ يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَتمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمَا صَبَرُواْ (اعراف/۱۳۷)
فَأَتْبَعَ [ذوالقرنین] سَبَبًا* حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَ وَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا (کهف/۸۵-۸۶) ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا* حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا (کهف/۸۹-۹۰)
وَ مَا كُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنَا إِلَى مُوسَى الْأَمْرَ وَ مَا كُنتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ (قصص/۴۴) وَ اذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا (مريم/۱۶)
[یا ایها المزمل] وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا* رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا (مزّمّل/۸-۹) سَيَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَ لاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُواْ عَلَيْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (بقره/۱۴۲)
وَ مَن يَعْشُ عَن ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ … حَتَّى إِذَا جَاءنَا قَالَ يَا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ (زخرف/۳۶-۳۸) |