چکیده: اهل مدینه را نرسد که از فرمان خدا تخلف ورزند. کسانی از اهل مدینه که ایمان آورده‌اند، مهاجران را دوست دارند. غنائم به آنها نیز تعلق دارد. عدّه‌ای از اهل مدینه به نفاق خو گرفته‌اند.

اهل مدینه و بادیه‏ نشینان اطراف آنها را نسزد که از پیامبر خدا تخلّف کنند و به جان خود، بیش از جان او رغبت ورزند زیرا هیچ تشنگى، رنج و گرسنگى در راه خدا به آنان نرسد و در هیچ مکانى که کافران را به خشم ‏آورد، گام ننهند و از هیچ دشمنى غنیمتى به دست نیاورند مگر این‌که به سبب آن، عمل صالحى براى آنان نوشته مى‏ شود. به‌راستی خدا پاداش نیکوکاران را ضایع نمى‏ کند. هیچ کوچک و بزرگی، هزینه نمى ‏کنند و هیچ سرزمینی را نمى ‏پیمایند مگر این‌که بر آنان نوشته مى‏ شود تا خدا آنان را به بهترین آن‌چه مى ‏کردند، پاداش دهد (توبه/۱۲۰-۱۲۱). آن‌چه خدا از ساکنان آن آبادی‌ها به پیامبر خود بازگردانید، از آنِ خدا و از آنِ پیامبر … و نیز کسانى  است که قبل از آنان (مهاجران) در آن سرزمین (مدینه) جاى گرفته و ایمان آورده ‏اند. هر کس به سوى آنان مهاجرت کرده را دوست دارند و در دل‌های خود به آن‌چه به آنان داده شده است، حاجتی نمى‏ یابند و آنها را بر خود مقدّم مى‏ دارند هر چند در خودشان احتیاجى باشد (حشر/۷-۹). برخى از بادیه‏ نشینان اطراف شما منافق هستند. از اهل مدینه [نیز عده ‏اى] بر نفاق خو گرفته ‏اند. تو آنان را نمى ‏شناسى، ما آنان را مى ‏شناسیم. به‌زودى آنان را دو بار عذاب مى‏ کنیم سپس به عذابى عظیم بازگردانیده مى‏ شوند (توبه/۱۰۱). گروهى از آنان (منافقان و بیماردلان در جنگ احزاب) گفتند: اى مردم یثرب، شما را جاى ماندن نیست، پس بازگردید. گروهى از آنان، از پیامبر اجازه مى‏ خواستند و مى ‏گفتند: خانه ‏هاى ما بدون ‏حفاظ است در حالی‌که بدون ‏حفاظ نبود و جز فرار [از جهاد] قصدی نداشتند (احزاب/۱۳). [منافقان] مى‏ گویند: اگر به مدینه برگردیم، بی‌شک آن که عزیزتراست، آن زبون‏تر را از آنجا بیرون خواهد کرد، در حالی‌که عزّت از آنِ خدا و از آن رسول او و از آن مومنان است ولی منافقان نمى‏ دانند (منافقون/۸). اگر منافقان و کسانى که در دل‌هایشان بیماری است و شایعه ‏افکنان در مدینه [از کار خود] بازنایستند، تو را سخت بر آنان مسلّط مى‏ کنیم، آن‌گاه جز مدّتی اندک در این شهر، در کنار تو نخواهند ماند (احزاب/۶۰).

هجرت، مهاجر و انصار

مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُم مِّنَ الأَعْرَابِ أَن يَتَخَلَّفُواْ عَن رَّسُولِ اللّهِ وَ لاَ يَرْغَبُواْ بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لاَ يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لاَ نَصَبٌ وَ لاَ مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَ لاَ يَطَؤُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَ لاَ يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّيْلًا إِلاَّ كُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ* وَ لاَ يُنفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَ لاَ كَبِيرَةً وَ لاَ يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ (توبه/۱۲۰-۱۲۱) مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ … وَ الَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَ الْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَ لَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ (حشر/۷-۹) وَ مِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُواْ عَلَى النِّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ (توبه/۱۰۱) وَ إِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ (المنافقین و الذین فی قلوبهم مرض) يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَ مَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا (احزاب/۱۳) [المنافقون] يَقُولُونَ لَئِن رَّجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ (منافقون/۸) لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا (احزاب/۶۰)