| فهم، دریافتن، این مفهوم از مادّه «ف ق ه» ۲۰ بار و واژه «فهم» ۱ بار آمده است.
چکیده: همه چیر خدا را تسبیح می‌گویند ولی شما درنمی‌یابید. ما آیات را گوناگون بیان می‌کنیم تا دریابند. آیات را برای مردمی که درمی‌یابند، به روشنی بیان می‌کنیم. بسیاری از جنیّان و آدمیان را برای جهنّم آفریده‌ایم. آنان قلب‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند. گروهی از مومنان باید کوچ کنند تا دین را دریابند. آسمان‌های هفتگانه، زمین و هر کس در آنها است، او را تسبیح می‌گویند. هیچ چیز نیست مگر این‌که به ستایش او تسبیح می‌گوید ولی شما تسبیح آنان را در نمی‌یابید. به‌راستی او بردبار آمرزنده است (اسراء/۴۴). او کسی است که شما را از یک تن پدید آورد پس قرارگاه و محلّ امانتى [مقرّر کرد]. بىتردید ما آیات را براى مردمى که درمی‌یابند، به روشنى بیان کرده‌ایم (انعام/۹۸). بگو، او توانا است که از بالای شما یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه به تفرقه اندازد و عذاب بعضی از شما را به بعضی [دیگر] بچشاند. بنگر چگونه آیات را گوناگون بیان می‌کنیم باشد که آنان دریابند (انعام/۶۵). سزاوار نیست که مومنان همگی کوچ کنند پس چرا گروهی از آنان کوچ نمی‌کنند تا دین را دریابند و هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، قوم خود را بیم دهند باشد که آنان بر حذر باشند (توبه/۱۲۲). بدون‌تردید بسیاری از جنیّان و آدمیان را برای جهنّم آفریده‌ایم. آنان قلب‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند، چشم‌هایی دارند که با آن نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آن نمی‌شنوند. آنان مانند چهارپایان هستند بلکه آنان گمراه‌ترند. اینان غافلان هستند (اعراف/۱۷۹). هنگامی که قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند، پرده‌ای پوشیده قرار می‌دهیم و بر قلب‌های آنان پرده‌ها قرار داده‌ایم تا آن را درنیابند و در گوش‌های آنان سنگینی [قرار می‌دهیم]. هنگامی که در قرآن، پروردگار خود را به یگانگی یاد کنی، با نفرت پشت می‌کنند (اسراء/۴۵-۴۶). برخی از آنان به تو گوش می‌دهند در حالی‌که ما بر قلب‌های آنان پوشش‌ها قرار داده‌ایم تا آن را درنیابند و در گوش‌های آنان سنگینی [قرار داده‌ایم]. اگر هر نشانه‌ای را ببینند، به آن ایمان نمی‌آورند تا چون نزد تو بیایند که با تو جدال کنند، کسانی که کافر شدند می‌گویند: این جز افسانه‌های پیشینیان نیست (انعام/۲۵). کیست ستمکارتر از آن که آیات پروردگارش به او یادآوری می‌شود و او روی گرداند و آن‌چه را پیش فرستاده است، از یاد ببرد؟ ما بر قلب‌های آنان پوشش‌هایی قرار دادیم که آن (قرآن) را درنیابند و در گوش‌های آنان سنگینی [قرار دادیم]. اگر آنان را به سوی هدایت بخوانی، هرگز تا ابد هدایت نخواهند شد (کهف/۵۷). اگر نیکی به آنان (مردم) برسد، می‌گویند: این از نزد خدا است و اگر بدی به آنان برسد، می‌گویند: این از نزد تو است. بگو، همه از نزد خدا است. این قوم را چه شده که نمی‌خواهند سخنی را دریابند (نساء/۷۸). ای پیامبر، مومنان را به جهاد تشویق کن. اگر از شما، بیست نفر صابر باشند، بر دویست نفر غالب می‌شوند. اگر از شما صد نفر صابر باشند، بر هزار نفر از کسانی که کافر شدند، غالب می‌شوند. زیرا آنان قومی هستند که درنمی‌یابند (انفال/۶۵). هنگامی که سوره‌ای نازل شود، بعضی از آنان (کسانی که در دل‌های آنان بیماری است) به بعضی دیگر نگاه می‌کنند [و می‌گویند:] آیا کسی شما را می‌بیند؟ سپس برمیگردند. خدا قلب‌های آنان را برگرداند زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند (توبه/۱۲۷). شما در دل‌های آنان (منافقان) بیش از خدا مایه هراس هستید زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند (حشر/۱۳). [منافقان] سوگندهای خود را سپری قرار دادند و از راه خدا بازداشتند. به‌راستی بد است آن‌چه آنان عمل می‌کنند. این به سبب آن است که آنان ایمان آوردند سپس کافر شدند پس بر قلب‌های آنان مهر زده شد پس آنان درنمی‌یابند (منافقان/۲-۳). اینان همان کسانی هستند که می‌گویند: به کسانی که نزد رسول خدا هستند، انفاق نکنید تا پراکنده شوند در حالی‌که گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خدا است ولی منافقان درنمی‌یابند (منافقان/۷). برجای‌ماندگان [از جهاد] به ماندن خود پس از رسول خدا، شادمان شدند و از این‌که با مال و جان خود، در راه خدا جهاد کنند، کراهت داشتند. [آنان] گفتند: در این گرما بیرون نروید. بگو، اگر درمی‌یافتید، آتش جهنّم سوزان‌تر است (توبه/۸۱). [توانگران آنان] راضی شدند که با خانه‌نشینان باشند. بر قلب‌های آنان مهر زده شد پس آنان درنمی‌یابند (توبه/۸۷). به‌زودی برجای‌ماندگان [از جهاد] هنگامی که به سوی غنائم حرکت می‌کنید تا آنها را بگیرید، به شما می‌گویند: بگذارید به دنبال شما بیاییم. می‌خواهند کلام خدا را تغییر دهند. بگو، هرگز به دنبال ما نخواهید آمد. خدا از قبل چنین فرموده است. پس خواهند گفت: بلکه بر ما حسد می‌برید. [چنین نیست]. آنان جز اندکی درنمی‌یابند (فتح/۱۵). [قوم شعیب] گفتند: ای شعیب، بسیاری از آن‌چه می‌گویی، درنمی‌یابیم (هود/۹۱). [خدا به موسی فرمود:] به سوی فرعون برو که او طغیان کرده است. [موسی] گفت: پروردگارا، سینه‌ام را وسعت ده. کارم را برای من آسان ساز. گره از زبان من بگشای تا سخن مرا دریابند … فرمود: ای موسی، خواسته‌ات به تو داده شد (طه/۲۴-۳۶). هنگامی که داوود و سلیمان درباره کشتزاری که گوسفندان قوم، در آن شبانه چریده بودند، داوری می‌کردند، ما شاهد داوری آنان بودیم پس آن (داوری) را به سلیمان فهماندیم و به همگی آنان حکم و علم دادیم (انبیاء/۷۸-۷۹). هنگامی که [ذوالقرنین] به میان دو سدّ (کوه) رسید، در کنار آن دو، قومی را یافت که هیچ سخنی را درنمی‌یافتند (کهف/۹۳). |
الفهم
تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الأَرْضُ وَ مَن فِيهِنَّ وَ إِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا (اسراء/۴۴)
وَ هُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ (انعام/۹۸) قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَ يُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ (انعام/۶۵)
وَ مَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ (توبه/۱۲۲) وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَ الإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ يَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لاَّ يُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ آذَانٌ لاَّ يَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ (اعراف/۱۷۹)
وَ إِذَا قَرَأْتَ الْقُرآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ. بالآخِرَةِ حِجَابًا مَّسْتُورًا* وَ جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَ إِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْاْ عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا (اسراء/۴۵-۴۶) وَ مِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ وَ جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا حَتَّى إِذَا جَآؤُوكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَآ إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ (انعام/۲۵) وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَ نَسِيَ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَ إِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَى فَلَن يَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا (کهف/۵۷)
وَ إِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَ إِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ فَمَا لِهَؤُلاء الْقَوْمِ لاَ يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثًا (نساء/۷۸)
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَ إِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ (انفال/۶۵)
وَ إِذَا مَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ نَّظَرَ بَعْضُهُمْ (الذین فی قلوبهم مرض) إِلَى بَعْضٍ هَلْ يَرَاكُم مِّنْ أَحَدٍ ثُمَّ انصَرَفُواْ صَرَفَ اللّهُ قُلُوبَهُم بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُون (توبه/۱۲۷)
لَأَنتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِم (المنافقین) مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ (حشر/۱۳) اتَّخَذُوا (المنافقون) أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ* ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ (منافقان/۲-۳) هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنفِقُوا عَلَى مَنْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنفَضُّوا وَ لِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ (منافقان/۷)
فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاَفَ رَسُولِ اللّهِ وَ كَرِهُواْ أَن يُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَ قَالُواْ لاَ تَنفِرُواْ فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَّوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ (توبه/۸۱) رَضُواْ (اولواالطول منهم) بِأَن يَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ يَفْقَهُونَ (توبه/۸۷) سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا كَذَلِكُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا (فتح/۱۵)
قَالُواْ (قوم شعیب) يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِّمَّا تَقُولُ (هود/۹۱)
[قال الله لموسی] اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى* قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي* وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي* وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي* يَفْقَهُوا قَوْلِي … قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى (طه/۲۴-۳۶) َ دَاوُودَ وَ سُلَيْمَانَ إِذْ يَحْكُمَانِ فِي الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِيهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَ كُنَّا لِحُكْمِهِمْ شَاهِدِينَ* فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ وَ كُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا (انبیاء/۷۸-۷۹)
حَتَّى إِذَا بَلَغَ [ذوالقرنین] بَيْنَ السَّدَّيْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْمًا لَّا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ قَوْلًا (کهف/۹۳) |