چکیده: برای کسانی که روزه، طاقت‌فرسا است، فدیه‌ای است که آن غذادادن به مسکین است. هر کس از شما در حج بیمار بود یا در سر ناراحتی داشت و ناچار قبل از قربانی‌کردن، سرش را تراشید، فدیه آن روزه‌گرفتن یا صدقه‌دادن یا قربانی‌کردن است. بعد از جنگ هنگامی که دشمن را از پای در آوردید و اسیر گرفتید، آنان را یا با منّت یا با فدیه آزاد کنید تا جنگ بارهای خود را بنهد. اگر ترسیدید که زن و شوهر حدود خدا را برپا ندارند، در آن‌چه زن برای آزادی خود فدیه دهد، گناهی بر آن دو نیست. روز قیامت اگر همه آن‌چه در زمین است و همانند آن، برای ستمکاران، کسانی که پروردگار خود را اجابت نکرده‌اند، مجرمان و کافران باشد، برای رهایی از عذاب، آن را فدیه می‌دهند ولی از آنان قبول نخواهد شد.

روزهای برشمرده را [روزه بگیرید]. هر کس از شما مریض یا در سفر باشد، چند روزی [به شماره آن] از روزهای دیگر [روزه بگیرد]. برای کسانی که روزه، طاقت‌فرسا است، فدیه‌ای است که آن، غذادادن به مسکین است. هر کس با میل خود خیری انجام دهد، آن برای او بهتر است. اگر روزه بگیرید، برای شما بهتر است اگر می‌دانستید (بقره/۱۸۴). حج و عمره را برای خدا به پایان ببرید پس اگر باز داشته شدید، آن‌چه از قربانی میّسر است، [انجام دهید] و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به قربانگاه خود برسد. هر کس از شما بیمار بود یا در سر ناراحتی داشت، به فدیه آن، روزه‌ای بگیرد یا صدقه‌ای بدهد یا قربانی کند. هنگامی که ایمن شدید، هر کس از عمره به حج پرداخت، هر چه از قربانی میسّر شد، قربانی کند و کسی که نیافت، سه روز در حج روزه بگیرد و هنگامی که بازگشتید، هفت روز دیگر، روزه بگیرد. این ده روز کامل است. این حکم برای کسی است که خانواده او ساکن مسجدالحرام نباشند. از خدا پروا کنید و بدانید که خدا سخت‌کیفر است (بقره/۱۹۶). اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، در حالی‌که محرم هستید، شکار را نکشید. هر کس از شما به عمد آن را بکشد، پس جزای آن مانند آن‌چه کشته است، از چهارپایان است که آن را دو تن عادل از میان شما تصدیق کنند و به صورت قربانى به کعبه برسد یا کفاره [آن] غذا دادن به مستمندان است یا معادل آن روزه بگیرد تا سزاى کار خود را بچشد. خدا از آن‌چه در گذشته واقع شده، عفو کرده است. هر کس بازگردد، خدا از او انتقام مى‏گیرد. خدا، شکست‌ناپذیرِ صاحب‏ انتقام است (مائده/۹۵). هنگامی که [در جنگ] با کسانی که کفر ورزیدند، روبرو شدید، گردن‌ها را بزنید تا چون آنان را از پای در آوردید [و اسیر گرفتید]، بندها را محکم کنید. آن‌گاه آنان را یا با منّت یا با فدیه آزاد کنید تا جنگ بارهای خود را بنهد. [فرمان خدا] چنین است. اگر خدا می‌خواست، خود از آنان انتقام می‌گرفت ولی خواست شما را با یکدیگر بیازماید (محمّد/۴).

طلاق [رجعی] دوبار است پس [از آن] به شایستگی نگاه داشتن یا به نیکی رهاکردن است. بر شما حلال نیست که چیزی از آن‌چه به آنان داده‌اید، باز گیرید مگر آن‌که بترسند که حدود خدا را بر پا ندارند پس اگر ترسیدید که آن دو حدود خدا را بر پا ندارند، در آن‌چه زن برای خود فدیه دهد، گناهی بر آن دو نیست. این حدود خدا است پس، از آن تجاوز نکنید. هر کس از حدود خدا تجاوز کند، آنان خود ستمکار هستند (بقره/۲۲۹).

بترسید از روزی که کسی از کسی چیزی را دفع نمی‌کند. از او شفاعتی قبول نمی‌شود و از او جایگزین نمی‌گیرند و آنان یاری نمی‌شوند (بقره/۴۸). بترسید از روزی که کسی از کسی چیزی را دفع نمی‌کند، از او جایگزینی پذیرفته نمی‌شود، شفاعتی برای او سودی ندارد و آنان یاری نمی‌شوند (بقره/۱۲۳). اگر برای کسانی که ستم کرده‌اند همه آن‌چه در زمین است و همانند آن با آن باشد، آن را [برای رهایی] از عذاب سخت روز قیامت، فدیه می‌دهند (زمر/۴۷). اگر آن‌چه در زمین است، برای هر کس که ستم کرده است باشد، بدون تردید آن را [برای رهایی از عذاب] فدیه می‌دهد (یونس/۵۴). برای کسانی که پروردگار خود را اجابت کردند، نیکی است و کسانی که پروردگار خود را اجابت نکردند، اگر همه آن‌چه در زمین است و همانند آن با آن برای آنها باشد، بدون تردید آن را فدیه می‌دهند. برای آنان بدیِ حساب است. جایگاه آنان جهنّم است و بد آرامگاهی است (رعد/۱۸). به‌راستی کسانی که کفر ورزیدند، اگر همه آن‌چه در زمین است و همانند آن، با آن برای آنان باشد و همه آن را برای [رهایی] از عذاب روز قیامت، فدیه دهند، از آنان پذیرفته نخواهد شد و آنان عذابی دردناک دارند (مائده/۳۶). بدون تردید کسانی که کفر ورزیدند و در حال کفر مردند، اگر زمین پر از طلا باشد و آن را فدیه دهند، هرگز از هیچ یک از آنان پذیرفته نخواهد شد. آنان عذابی دردناک دارند و هیچ یاوری ندارند (آل‌عمران/۹۱).

[آن روز] مجرم آرزو می‌کند که ای کاش [برای رهایی] از عذاب آن روز، پسران خود، همسر، برادر و قبیله‌اش که به او پناه می‌دادند و هر که را در روی زمین است، همه را می‌توانست فدیه دهد، آن‌گاه او را می‌رهانید. چنین نیست. آن [آتش] زبانه می‌کشد (معارج/۱۱-۱۵).

[آن روز منافقان،] مومنان را ندا دهند که آیا ما با شما نبودیم؟ می‌گویند: آری، ولی شما خود را به فتنه افکندید. به انتظار نشستید، تردید کردید و آرزوها شما را فریب داد تا فرمان خدا آمد و آن فریبکار شما را درباره خدا فریب داد. پس امروز نه از شما و نه از کسانی که کفر ورزیدند، فدیه‌ای گرفته نمی‌شود. جایگاه شما آتش است. او مولای شما است و بد سرانجامی است (حدید/۱۴-۱۵).

فدیه- اقوام، هیچ پیامبرى را سزاوار نیست که [براى گرفتن فدیه] اسیرانى داشته باشد تا این‌که در زمین [دشمن را] ناتوان کند. شما متاع دنیا را مى‏ خواهید و خدا آخرت را مى ‏خواهد. خدا شکست‏ ناپذیر حکیم است. اگر نوشته‌ای از خدا پیشی نگرفته بود، در آن‌چه گرفته‌اید به شما عذابی عظیم می‌رسید پس، از آن‌چه به دست آورده‌اید، حلال و پاکیزه بخورید و از خدا پروا کنید. به‌راستی خدا آمرزنده مهربان است (انفال/۶۷-۶۹).

[ابراهیم] گفت: ای پسرک من، من در خواب می‌بینم که تو را سر می‌برم، پس بنگر نظر تو چیست؟ گفت: ای پدر، آن‌چه دستور یافته‌ای، انجام بده. اگر خدا بخواهد من را از شکیبایان خواهی یافت. هنگامی که هر دو تسلیم شدند و او را به پیشانی بر خاک نهاد، به او ندا دادیم که ای ابراهیم، به‌راستی خواب خود را تحقّق بخشیدی. ما نیکوکاران را این چنین پاداش می‌دهیم. بی‌گمان این همان آزمایش آشکار بود و قربانی عظیمی را برای او فدیه دادیم (صافّات/۱۰۲-۱۰۷).

شما [بنی‌اسرائیل] هستید که یکدیگر را می‌کشید، گروهی از خودتان را از دیارشان بیرون می‌کنید، بر ضدّ آنان به گناه و دشمنی هم‌پشتی می‌کنید و اگر به اسیری نزد شما بیایند، [برای رهایی] آنان را فدیه می‌دهید در حالی‌که بیرون کردن آنان بر شما حرام بوده است. آیا به بخشی از کتاب ایمان می‌آورید و به بخشی کفر می‌ورزید؟ پس جزای کسی از شما که چنین کند، جز خواری در زندگی دنیا نیست و روز قیامت به سخت‌ترین عذاب بازگردانده می‌شوند. خدا از آن‌چه می‌کنید، غافل نیست (بقره/۸۵).

اى پیامبر، به اسیرانی که در دست ‏شما هستند، بگو، اگر خدا در دل‌هاى شما خیرى بداند، بهتر از آن‌چه از شما گرفته شده، به شما می‌دهد و شما مى ‏آمرزد. خدا آمرزنده مهربان است (انفال/۷۰). کسانی که دین خود را به بازی و سرگرمی گرفتند و زندگی دنیا آنان را فریب داد، رها کن و با آن (قرآن) یادآوری کن. مبادا کسی به سبب آن‌چه به‌دست آورده، گرفتار شود در حالی‌که او غیر از خدا، ولیّ و شفیعی ندارد و اگر هر جایگزینی، جایگزین کند، از او نگیرند. آنان کسانی هستند که به سبب آن‌چه به دست آورده‌اند، گرفتار شده‌اند و به سبب این‌که کفر ورزیدند، نوشیدنی از آب جوشان و عذابی دردناک دارند (انعام/۷۰).

کفّاره، قصاص، بدل

أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَ أَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره/۱۸۴) وَ أَتِمُّواْ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَ لاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ اتَّقُواْ اللّهَ وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ (بقره/۱۹۶) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّيْدَ وَ أَنتُمْ حُرُمٌ وَ مَن قَتَلَهُ مِنكُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَو عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِّيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَ مَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَ اللّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ (مائده/۹۵) فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَ لَوْ يَشَاءُ الله لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِن لِّيَبْلُوَ بَعْضَكُم بِبَعْضٍ (محمّد/۴)

الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُواْ مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلاَّ أَن يَخَافَا أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَ مَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (بقره/۲۲۹)

وَ اتَّقُواْ يَوْمًا لاَّ تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَ لاَ يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَ لاَ يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَ لاَ هُمْ يُنصَرُونَ (بقره/۴۸) وَ اتَّقُواْ يَوْمًا لاَّ تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَ لاَ يُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَ لاَ تَنفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَ لاَ هُمْ يُنصَرُونَ (بقره/۱۲۳) وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ (زمر/۴۷) وَ لَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ (يونس/۵۴) لِلَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَى وَ الَّذِينَ لَمْ يَسْتَجِيبُواْ لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْاْ بِهِ أُوْلَئِكَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسَابِ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهَادُ (رعد/۱۸) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ (مائده/۳۶) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَ مَاتُواْ وَ هُمْ كُفَّارٌ فَلَن يُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الأرْضِ ذَهَبًا وَ لَوِ افْتَدَى بِهِ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ وَ مَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ (آل‌عمران/۹۱)

يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ* وَ صَاحِبَتِهِ وَ أَخِيهِ* وَ فَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْويهِ* وَ مَن فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنجِيهِ* كَلَّا إِنَّهَا لَظَى (معارج/۱۱-۱۵)

[يومئذٍ المنافقون] يُنَادُونَهُمْ (المومنين) أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ قَالُوا بَلَى وَلَكِنَّكُمْ فَتَنتُمْ أَنفُسَكُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَ ارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْكُمُ الْأَمَانِيُّ حَتَّى جَاء أَمْرُ اللَّهِ وَ غَرَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ* فَالْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنكُمْ فِدْيَةٌ وَ لَا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مَأْوَاكُمُ النَّارُ هِيَ مَوْلَاكُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (حديد/۱۴-۱۵)

الفدية- الاقوام، مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَ اللّهُ يُرِيدُ الآخِرَةَ وَ اللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ * لَّوْلاَ كِتَابٌ مِّنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ* فَكُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلًا طَيِّبًا وَ اتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (انفال/۶۷-۶۹)

قَالَ [ابراهیم] يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ* فَلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ* وَ نَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ* قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ* إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ* وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ (صافّات/۱۰۲- ۱۰۷)

ثُمَّ أَنتُمْ هَؤُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ إِن يَأتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَ مَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (بقره/۸۵)

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّمَن فِي أَيْدِيكُم مِّنَ الأَسْرَى إِن يَعْلَمِ اللّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِّمَّا أُخِذَ مِنكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (انفال/۷۰) وَ ذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَعِبًا وَ لَهْوًا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَ ذَكِّرْ بِهِ أَن تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا كَسَبَتْ لَيْسَ لَهَا مِن دُونِ اللّهِ وَلِيٌّ وَ لاَ شَفِيعٌ وَ إِن تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لاَّ يُؤْخَذْ مِنْهَا أُوْلَئِكَ الَّذِينَ أُبْسِلُواْ بِمَا كَسَبُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ (انعام/۷۰)