تکبّر، خود برتربینی، این مفهوم از مادّۀ «ک ب ر» ۱۰ بار و واژۀ مُختال ۳ بار و عبارت ثانیَ عِطفِه ۱ بار و آیاتی که این معنا را دارد، آمده است.
چکیده: خداوند صاحب کبریا و برتری است. او متکبّرانِ فخرفروش را دوست ندارد. تکبّر آثار سوء دنیوی و اخروی دارد.
خداوند متکبّر [صاحب کبریا] است (حشر/۲۳).
خدا را بپرستید و چیزی را با او شریک نگردانید. به پدر و مادر خود، خویشاوندان، یتیمان، مستمندان، همسایۀ نزدیک، همسایۀ دور، همنشین، در راه مانده و بردگان خود نیکی کنید زیرا خدا کسی را که متکبّرِ فخرفروش است، دوست نمی‌دارد. همان کسانی که بخل می‌ورزند و مردم را به بخل وامی‌دارند و آن‌چه را خداوند از فضل خود به آنها ارزانی داشته است پنهان می‌کنند و برای کافران عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده‌ایم و همانان که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارند. هر که شیطان یار او باشد چه بد همدمی است. اگر به خدا و روز بازپسین ایمان می‌آوردند و از آن‌چه خدا به آنان روزی داده انفاق می‌کردند، چه زیانی برای آنان داشت. خدا به کار آنان داناست (نساء/۳۶-۳۹). بر آن‌چه از دست شما رفته است غمگین نشوید و به آن‌چه به شما داده است شادمانی نکنید که خداوند هیچ متکبّرِ فخرفروشی را دوست ندارد. همانان که بخل می‌ورزند و مردم را به بخل ورزیدن وامی‌دارند (حدید/۲۳-۲۴).
در حقیقت آنان که دربارۀ نشانه‌های خدا، بدون آن‌که حجّتی برای آنها آمده باشد، مجادله می‌کنند، در دل‌هایشان جز تکبّر نیست که به آن نخواهند رسید (غافر/۵۶). کسانی که دربارۀ آیات خدا بدون حجّتی که برای آنان آمده باشد مجادله می‌کنند، این [جدالشان] نزد خدا و مومنان بسیار خشم‌آور است. این گونه خدا بر دل هر متکبّر زورگویی مهر می‌زند (غافر/۳۵). به زودی کسانی را که در زمین به ناحق تکبّر می‌ورزند، از آیات خود رویگردان می‌کنم. [به طوری که] هر نشانه‌ای را ببینند، به آن ایمان نیاورند و اگر راه صواب را ببینند، آن را برنگزینند. اگر راه گمراهی را ببینند، آن را راه خود قرار می‌دهند. این به آن سبب است که آیات ما را تکذیب کردند و غفلت ورزیدند. کسانی که آیات ما و دیدار آخرت را تکذیب کردند، اعمال آنها تباه شده است. آیا جز در برابر آن‌چه می‌کردند، کیفر می‌بینند (اعراف/۱۴۶-۱۴۷)؟
تکبّر- اقوام، چون ابلیس بر آدم سجده نکرد، خدا به او فرمود: زمانی که تو را به سجده امر کردم، چه چیز تو را بازداشت از این‌که سجده کنی؟ گفت: من از او برترم. مرا از آتش و او را از گل آفریدی. [خدا] فرمود: از آن [مقام] فرو شو. تو را نرسد که در آن تکبّر نمایی. پس بیرون شو که تو از خوارشدگان هستی (اعراف/۱۲-۱۳).
سران کافرِ قوم نوح گفتند: ما تو را جز بشری مانند خود نمی‌بینیم. جز فرومایگان ما، آن هم نسنجیده از تو پیروی نکرده‌اند و نمی‌بینیم که شما را بر ما فضیلتی باشد. بلکه شما را دروغگو می‌دانیم (هود/۲۷).
موسی به فرعون گفت: من از هر متکبّری که به روز حساب ایمان ندارد، به پروردگار خود و پروردگار شما پناه برده‌ام (غافر/۲۷).
لقمان به فرزند خود گفت: از مردم روی بر نگردان، در زمین به تکبّر راه نرو زیرا خدا هیچ خودپسندِ مغرور را دوست ندارد. در راه رفتن میانه‌رو باش. از صدای خود بکاه چون بدترین صداها، صدای درازگوشان است (لقمان/۱۸-۱۹).
از مردم کسی است که دربارۀ خدا بدون دانش، رهنمود و کتاب روشنی مجادله می‌کند در حالی که از تکبّر پهلوی خود را می‌گرداند تا مردم را از راه خداوند گمراه کند. برای او در این جهان خواری است و در روز رستاخیز به او عذاب سوزان را می‌چشانیم (حج/۸-۹). چون به آن کسی که در زمین فساد می‌کند و کشت و نسل را نابود می‌کند، گفته شود، از خدا پروا کن، تکبّرش او را به گناه می‌کشاند. پس دوزخ او را بس است و چه بد بستری است (بقره/۲۰۵-۲۰۶). هنگامی که جان به گلوگاه رسید … کسی که نه تصدیق کرد و نه نماز گزارد بلکه تکذیب کرد و روی‌گردانید سپس با کبر و غرور به سوی کسان خود رفت. وای بر تو، وای بر تو. باز هم وای بر تو. وای بر تو (قیامت/۲۶، ۳۰-۳۵). کسانی که کتاب و آن‌چه را که فرستادگان خود را به آن فرستاده‌ایم، تکذیب کرده‌اند، به زودی خواهند دانست. هنگامی که غل‌ها در گردن‌هایشان [افتاده] و زنجیرها کشانیده می‌شوند، در میان آب جوشان و سپس در آتش سوزانده می‌شوند. آنگاه به آنان گفته می‌شود، آن‌چه در برابر خدا شریک می‌ساختید، کجا هستند؟ می‌گویند: از نظر ما ناپدید شدند. بلکه ما پیش از این چیزی را نمی‌خواندیم. این گونه خدا کافران را بیراه می‌گذارد. این عقوبت به آن سبب است که در زمین به ناروا شادی و سرمستی می‌کردید و به آن سبب است که به خود می‌نازیدید. از درهای دوزخ درآیید و در آن جاودانه بمانید. چه بد است جایگاه متکبّران (غافر/۷۰-۷۶).
روز قیامت چهرۀ کسانی را که بر خدا دروغ بستند، سیاه می‌بینی. آیا جای متکبّران در دوزخ نیست (زمر/۶۰)؟ به کافران گفته می‌شود، از درهای دوزخ داخل شوید و جاودانه در آن بمانید. پس جایگاه متکبّران چه بد است (نحل/۲۹؛ زمر/۷۲).
استکبار، تفاخر، تواضع