تغییر، دگرگونی، این مفهوم از مادّۀ «غ ی ر» ۶ بار، «ب د ل» ۲۷ بار، «ح و ل» ۳ بار و با آیاتی که این معنا را دارد، آمده است.
چکیده: آفرینش، سنّت و کلمات خدا تغییر ناپذیر است. تا قومی حال خود را تغییر ندهند، خدا حال آنها را تغییر نخواهد داد.
آفرینش خدا تغییر ناپذیر است (روم/۳۰). کلمات خدا را تغییری نیست (یونس/۶۴). کلمات خدا را تغییر دهنده‌ای نیست (انعام/۳۴،۱۱۵؛ کهف/۲۷). در سنّت خداوند هرگز تغییری نیست (احزاب/۶۲؛ فاطر/۴۳؛ فتح/۲۳).
در حقیقت خداوند حال هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند. چون خدا برای قومی آسیبی بخواهد هیچ برگشتی برای آن نیست و غیر از خدا حمایتگری برای آنان نخواهد بود (رعد/۱۱). خدا هیچ گاه نعمتی را که برای قومی ارزانی داشته است، تغییر نمی‌دهد. مگر این‌که آن چه در خود دارند، تغییر دهند. خدا شنوای دانا است (انفال/۵۳). نزد من حکم دگرگون نمی‌شود و من به بندگان خود ستم نمی‌کنم (ق/۲۹).
در زندگی دنیا و آخرت مژده برای آنان است که ایمان آورده و پرهیزکاری کرده‌اند. کلمات خداوند را تغییر دهنده‌ای نیست. این همان کامیابی بزرگ است (یونس/۶۴). خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده که … و بیم آنها را به ایمنی تبدیل خواهد کرد (نور/۵۵). هر کس کفر را جایگزین ایمان کند، قطعاً راه راست را گم کرده است (بقره/۱۰۸). هر کس نعمت خدا را پس از آن‌که برای او آمد [به کفران] تغییر دهد. خدا سخت کیفر است (بقره/۲۱۱). آیا به کسانی که نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند و قوم خود را به سرای هلاکت درآوردند، ننگریستی؟ به جهنّم وارد می‌شوند و چه بد قراگاهی است (ابراهیم/۲۸-۲۹).
هر کس وصیّت را پس از آن‌که شنید، تغییر دهد، گناه آن تنها بر کسانی است که آن را تغییر داده‌اند. خدا شنوای آگاه است (بقره/۱۸۱).
ما این روزهای [شکست و پیروزی] را در میان مردم می‌گردانیم تا خدا کسانی را که ایمان آورده‌اند را مشخص کند و از شما گواهانی بگیرد. خدا ستمکاران را دوست ندارد (آل‌عمران/۱۴۰).
[شیطان] گفت: حتماً از میان بندگانت سهم معیّنی خواهم گرفت. به یقین آنان را گمراه می‌کنم. به دام آرزوها می‌اندازم. آنان را وادار می‌کنم تا گوش چار‌‌پایان را بشکافند و فرمان می‌دهم تا خلقت خداوند را تغییر دهند. هر که شیطان را به جای خداوند سرپرست خود گیرد، قطعاً دستخوش زیان آشکاری شده است (نساء/۱۱۸-۱۱۹).
تغییر- اقوام، در هیچ شهری پیامبری نفرستادیم مگر آن مردمش را به سختی و رنج دچار کردیم تا مگر به زاری درآیند سپس [چون تضرّع نکردند] سختی را به رفاه تبدیل کردیم تا آن که فزونی یافتند و گفتند: سختی و رفاه به پدران ما هم رسیده بود پس آنها را در حالی که بی‌خبر بودند، ناگهان گرفتار کردیم (اعراف/۹۴-۹۵).
ای موسی، نترس که فرستادگان نزد من نمی‌ترسند. لیکن کسی که ستم کرده سپس به جای نیکی بدی آورد، [بداند] که من آمرزندۀ مهربان هستم (نحل/۱۰-۱۱). فرعون گفت: مرا بگذارید تا موسی را بکشم تا پروردگار خود را بخواند. می‌ترسم آیین شما را تغییر دهد یا در این سرزمین فساد کند (غافر/۲۶).
هنگامی که به بنی‌اسرائیل گفتیم: به این شهر درآیید و از هر کجای آن خواستید، بخورید. سجده‌کنان از دروازۀ شهر درآیید و بگویید: خدایا، گناهان ما را بریز تا خطاهای شما را ببخشاییم و [پاداش] نیکوکاران را خواهیم افزود. اما کسانی از آنها که ستم کردند و آن سخن را به سخن دیگری، غیر از آن چه به آنها گفته شده بود، تغییر دادند. پس بر آنان که ستم کردند به سزای این‌که نافرمانی کردند، عذابی از آسمان فرو فرستادیم (بقره/۵۸-۵۹؛ اعراف/۱۶۱-۱۶۲).
مردم سبأ روی گردانیدند و بر آنها سیل عِرَم را روانه کردیم و دو باغستان آنها را به دو باغ که میوۀ تلخ و درخت شوره گز و اندکی درخت سدر داشت، تبدیل کردیم (سبأ/۱۶).
پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند ولی بر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند شکیبایی کردند تا یاری ما به آنان رسید. برای کلمات خدا هیچ تغییر دهنده‌ای نیست و مسلماً اخبار آنان به تو رسیده است (انعام/۳۴). پس حق‌گرایانه، روی خود را به سوی این دین کن. با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدا تغییر پذیر نیست. این همان دین پایدار است. ولی بیشتر مردم نمی‌دانند (روم/۳۰). سخن پروردگارت به راستی و عدالت انجام گرفته است. هیچ تغییردهنده‌ای برای کلمات او نیست. (انعام/۱۱۵). آنچه از کتاب پروردگارت به تو وحی شده است، بخوان. کلمات او را تغییر دهنده‌ای نیست و جز او پناهی نخواهی یافت (کهف/۲۷).
[هنگام نماز] هر جا بیرون شدی روی خود را جانب مسجدالحرام کن که این به راستی حقی از جانب پروردگار توست و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست. از هر جا بیرون شدی [برای نماز] روی خود را جانب مسجدالحرام بگردان و [شما مردم نیز] هر جا بودید روی خود را سوی آن کنید تا مردم را بر ضد شما دستاویزی نباشد مگر کسانی از آنها که ظلم کردند [که به هر حال خرده می‌گیرند] پس از آنها نترسید و از من بترسید تا نعمت خود را بر شما کامل کنم و باشد که هدایت یابند (بقره/۱۴۹-۱۵۰). به‌زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند برگرداند؟ بگو، مشرق و مغرب از آن خداست. هر کس را خواهد به راه راست هدایت می‌کند (بقره/۱۴۲).
چیزی نمانده بود که تو را از این سرزمین برکنند تا تو را از آنجا بیرون کنند. در آن صورت آنان پس از تو جز اندکی نمی‌ماندند. سنّتی که همواره در میان فرستادگانی که پیش از تو فرستاده‌ایم، بوده است و برای سنّت خدا تغییری نخواهی یافت (اسراء/۷۷،۷۶). اگر کسانی که کافر شدند، به جنگ با شما برخیزند قطعاً پشت خواهند کرد و دیگر یار و یاوری نخواهند یافت. سنّت الهی از پیش همین بوده است. در سنّت الهی تغییری نخواهی یافت (فتح/۲۲-۲۳). نیرنگ زشت جز دامن صاحبش را نمی‌گیرد. آیا جز سنّت پیشینیان را انتظار می‌برند؟ هرگز برای سنّت خدا تبدیلی نمی‌یابی و هرگز برای سنّت خدا دگرگونی نخواهی یافت (فاطر/۴۳). چون آیات روشن ما بر آنان خوانده شود، آنان که به دیدار ما امید ندارند می‌گویند: قرآن دیگری جز این بیاور یا آن را عوض کن. بگو، مرا نرسد که آن را از خود تغییر دهم. جز آن چه به من وحی می‌شود، پیروی نمی‌کنم. اگر پروردگارم را نافرمانی کنم از عذاب روزی بزرگ می‌ترسم (یونس/۱۵).
از میان مومنان مردانی هستند که به آنچه با خدا عهد بسته‌اند، صادقانه وفا کردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی در انتظارند و [هرگز عقیدۀ خود] را تغییر ندادند. تا خدا راستگویان را به راستی‌شان پاداش دهد و منافقان را اگر بخواهد عذاب کند یا بر آنان ببخشد که همواره آمرزندۀ مهربان است (احزاب/۲۳-۲۴). اگر منافقان، بیماردلان و شایعه افکنان در مدینه، [از کارشان] بازنایستند، تو را سخت برآنان مسلّط می‌کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو نپایند. از رحمت خدا دور گردیده و هر کجا یافته شوند، گرفته و سخت کشته خواهند شد. دربارۀ کسانی که پیش‌تر بوده‌اند [همین] سنّت خدا جاری شده است و در سنّت خدا هرگز تغییری نخواهی یافت (احزاب/۶۰-۶۲).
چون به قصد گرفتن غنایم روانه شدید. به‌زودی برجای ماندگان خواهند گفت، بگذارید ما دنبال شما بیاییم. می‌خواهند دستور خدا را تغییر دهند. بگو، هرگز به دنبال ما نخواهید آمد. آری، خداوند دربارۀ شما از پیش چنین فرموده است. به زودی خواهند گفت: [نه] بلکه بر ما رشک می‌برید. جز اندکی در نمی‌یابند (فتح/۱۵).
جز این نیست که جابه جا کردن [ماه‌های حرام] فزونی در کفر است که کافران با آن گمراه می‌شوند. یک سال آن را حلال و سال دیگر حرام می‌دانند تا با شمارۀ ماه‌هایی که خدا حرام کرده است، موافق سازند. در نتیجه آنچه را خدا حرام کرده است بر خود حلال گردانند. زشتی اعمال آنان برایشان آراسته شده است و خدا گروه کافران را هدایت نمی‌کند (توبه/۳۷).
بگو، کسانی که به جای او [معبود خود] پنداشتید بخوانید. آنها نه اختیاری دارند که از شما دفع زیانی کنند و نه آن را تغییر دهند (اسراء/۵۶).
تغییر- قیامت، روزی که زمین به غیر این زمین و آسمان‌ها [به غیر این آسمان‌ها] تبدیل گردد و [مردم] در برابر خدای یگانۀ قهّار ظاهر شوند (ابراهیم/۴۸).
کسانی که ایمان آورده و کار شایسته کرده‌اند، باغ‌های فردوس جایگاه پذیرایی آنان است. جاودانه در آن خواهند بود و خواهان تغییر از آنجا نیستند (کهف/۱۰۷-۱۰۸). مَثل بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده است این است که در آن نهرهایی است از آبی که [رنگ، بو و طعم آن] برنگشته و جوی‌هایی از شیری که مزۀ آن تغییر نکرده است و … (محمد/۱۵).