بت، معبودهای غیر خدا، این مفهوم با واژۀ آلِهَۀ ۱۲ بار، اِله و امثال آن ۹ بار، صَنَم ۴ بار، اَوثانا ۳ بار، اَنصاب  و تماثیل هر کدام ۱ بار و با عبارات مِن دون الله و امثال آن ۵۹ بار و آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است.

چکیده: هرچه و هرکه به جز خدا پرستیده شود، بت نامیده می‌شود. بعضی از بتها ساختۀ دست بشر و بعصی از آنها پدیده‌های طبیعی هستند و برخی دیگر انسان، جن، شیطان و هوای نفس هستند. بت‌ها در دنیا و آخرت هیچ سود و زیانی برای خود و پیروان خود ندارند.

بت- مصادیق، بت‌ها (شعراء/۷۱؛ عنکبوت/۲۵،۱۷) و مجسمه‌هایی (انبیاء/۵۲) همچون وَدّ، سُواع، یَغوث، یَعوق، نَسر (نوح/۲۳)، بَعل (صافّات/۱۲۵)، لات، عُزّی و مَنات (نجم/۱۹-۲۰)، جِبت و طاغوت (نساء/۷۶،۵۱؛ مائده/۶۰؛ نحل/۳۶)، هوای نفس (جاثیه/۲۳؛ فرقان/۴۳)، شیاطین (نساء/۱۱۹؛ اعراف/۳۰)، جنّیان (انعام/۱۰۰)، ماه و خورشید (فصّلت/۳۷؛ نمل/۲۴؛ انعام/۷۸،۷۷)، ستارگان (انعام/۷۶)، گوساله‌ (نساء/۱۵۳؛ بقره/۹۳،۹۲،۵۱)، انسان‌هایی مانندِ فرعون (قصص/۳۸)، عیسی (توبه/۳۱؛ مائده/۱۱۶)، مادر او مریم (مائده/۱۱۶)، دانشمندان و راهبان یهودی و نصرانی (توبه/۳۱).

آنچه مشرکان غیر از خدا می‎پرستند جز نام‌هایی بیش نیستند که آنها و پدارنشان نامگذاری کرده‌اند (نجم/۲۳؛ یوسف/۴۰). خداوند بر آن حجّتی نازل نکرده است و بدان دانشی ندارند (حج/۷۱). بت‌ها خود آفریده می‌شوند (نحل/۲۰؛ فرقان/۳؛ اعراف/۱۹۱). آفرینش را آغاز نمی‌کنند و برنمی‌گردانند (یونس/۳۴). چیزی از زمین را نیافریده‌اند (فاطر/۴۰؛ احقاف/۴). چیزی نمی‌آفرینند (نحل/۲۰؛ فرقان/۳؛ روم/۴۰؛ لقمان/۱۱؛ رعد/۱۶؛ اعراف/۱۹۱)، حتّی مگسی و اگر آن مگس چیزی از آنها برباید، نمی‌توانند آن را بازپس گیرند. طالب و مطلوب هر دو ناتوان هستند (حج/۷۳). آنچه جز خدا می‌خوانید [بت‌ها] در کار آسمان‌ها مشارکتی ندارند (فاطر/۴۰؛ احقاف/۴). اختیار چیزی را ندارند و نمی‌اندیشند (زمر/۴۳). نه در آسمان‌ها و نه در زمین هم‌وزنِ ذرهّ‌ای  مالک نیستند و در آن ‌دو شرکتی ندارند. از میان آنها [شریکان] کسی پشتیبان و یاور خداوند نیست (سبأ/۲۲). مالکِ پوست هستۀ خرمایی نیستند (فاطر/۱۳). کسانی را که جز خدا می‌خوانند، مخلوق‌هایی همانند خودشان هستند. پاسخ آنان را نمی‌دهند. آنها پاهایی ندارند که با آن راه بروند. دست‌هایی ندارند که با آن کاری انجام دهند. چشم‌هایی ندارند که با آن بنگرند یا گوش‌هایی ندارند که با آن بشنوند (اعراف/۱۹۴- ۱۹۵). اگر آنها را به هدایت دعوت کنید، شما را پیروی نمی‌کنند (اعراف/۱۹۳) و نمی‌شنوند. آنها را می‌بینی که به سوی تو می‌نگرند در حالی که نمی‌بینند (اعراف/۱۹۸). اگر بشنوند پاسخ شما را ندهند (فاطر/۱۴). هیچ جوابی نمی‌دهند مگر مانند کسی که دو دست خود را به سوی آب باز کرده که آب به دهانش برسد. در حالی که به دهان او نخواهد رسید (رعد/۱۴). معبودانی که به خدایی گرفته‌اند زیان، سود (رعد/۱۶؛ فرقان/۳)، مرگ، حیات و رستاخیزی را برای خود مالک نیستند (فرقان/۳). نه سود به آنها می‌رسانند و نه زیانی (فرقان/۵۵؛ یونس/۱۸؛ حج/۱۲؛ انعام/۷۱؛ شعراء/۷۳؛ زمر/۳۸). و نه به کار آنها می‌آیند (جاثیه/۱۰). آنها توانایی رفع بلا و هیچ‌گونه دگرگونی دیگر را ندارند (اسراء/۵۶). آنان خود به سوی پروردگارشان وسیله می‌جویند (اسراء/۵۷). مردم را حمایت نمی‌کنند (انبیاء/۴۳). نمی‌توانند آنها را یاری دهند (اعراف/۱۹۷،۱۹۲؛ یس/۷۵،۷۴؛ احقاف/۲۸؛ شعراء/۹۳). نه می‌توانند خود را یاری کنند (اعراف/۱۹۲؛ انبیاء/۴۳؛ شعراء/۹۳) و نه از جانب خدا یاری می‌شوند (انبیاء/۴۳). در هنگام هلاکت [مشرکان] از نظر آنان ناپدید می‌شوند (احقاف/۲۷،۲۸). در آسمان‌ها و زمین مالک روزی آنها نیستند و توانایی آن را ندارند (نحل/۷۳). نمی‌میرانند و پس از آن زنده نمی‌کنند (روم/۴۰؛ انبیاء/۲۱). هیچ داوری نمی‌کنند (غافر/۲۰). به سوی حق رهبری نمی‌کنند (یونس/۳۵). تا روز قیامت پاسخ دهنده نیستند و از خواندن مشرکان بی‌خبر هستند (احقاف/۵). در روز قیامت اختیار شفاعت ندارند (زخرف/۸۶؛ روم/۱۳؛ زمر/۴۳؛ یونس/۱۸). آنچه جز خدا می‌خوانند دشمن آنها خواهند بود (احقاف/۶). عبادت و شرک آنها را انکار می‌کنند (احقاف/۶؛ فاطر/۱۳-۱۴). در آن روز خدایان هیچ به کارشان نمی‌آید و جز بر هلاکت آنها نمی‌افزاید (هود/۱۰۱). پس آنها [معبودها] و همۀ گمراهان و همۀ سپاهیان ابلیس در دوزخ افکنده می‎شوند (شعراء/۹۴). بی‌گمان زیان آنها نزدیکتر از سودشان است. بد یار و همدمی هستند (حج/۱۳). آنچه به جای خدا می‌خوانند، باطل است (لقمان/۳۰). بت‌ها پلید و از عمل شیطان هستند. پس از بت‌ها (مائده/۹۰) و پلیدی آنها دوری کنید. باشد که رستگار شوید (حج/۳۰).

اگر در آسمان‌ها و زمین جز خدا، خدایانی وجود داشت قطعاً (آنها) تباه می‌شدند (انبیاء/۲۲). در حقیقت شما و آنچه می‌پرستید بر ضد خدا گمراه‌کننده نیستید. مگر کسی را که دوزخی است (صافّات/۱۶۱-۱۶۳).

بت- اقوام، قوم نوح گفتند: زنهار، خدایان خود را رها نکنید. وَدّ، سُواع، یَغوث، یَعوق و نَسر را وامگذارید (نوح/۲۳). هود به قوم خود گفت: راستی که عذاب و خشمی از پروردگارتان بر شما مقرّر شده است. آیا دربارۀ نام‌هایی که خود و پدرانتان نامگذاری کرده‌اید و خدا بر آنها برهانی فرو نفرستاده با من مجادله می‌کنید (اعراف/۷۱)؟ ابراهیم به پدر خود گفت: آیا بت‌ها را به خدایی می‌گزینی؟ من، تو و قوم تو را در گمراهی آشکاری می‌بینم (انعام/۷۴). او به پدر و قومِ خود گفت: چه می‌پرستید (شعراء/۷۰؛ صافات/۸۵)؟ این مجسمه‌ها چیست که به عبادت آن مشغول هستید (انبیاء/۵۲)؟ گفتند: بت‌هایی را می‌پرستیم و همواره مشغول پرستش آن‌ها هستیم (شعراء/۷۱)، پدران خود را هم بر پرستش آنها یافتیم (انبیاء/۵۳؛ شعراء/۷۴). ابراهیم گفت: قطعاً شما و پدرانتان در گمراهی آشکاری بوده‌اید (انبیاء/۵۴). آیا به جای خدا چیزی را می‌پرستید که برای شما هیچ سود و زیانی ندارد (انبیاء/۶۶)؟ آیا هنگامی که دعا می‌کنید، آنها می‌شنوند یا به شما سود و زیان می‌رسانند؟ آیا شما و پدران پیشین شما  در آنچه می‌پرستید تامّل کرده‌اید (شعراء/۷۲-۷۳،۷۵-۷۶)؟ اُف بر شما و بر آنچه غیر از خدا می‌پرستید (انبیاء/۶۷). ما از شما و آنچه به جای خدا می‌پرستید، بیزار هستیم (ممتحنه/۴). به خدا سوگند پس از آن‌که پشت کردید و رفتید، در کار بت‌های شما تدبیری خواهم کرد (انبیاء/۵۷). ابراهیم گفت: به جای خدا، بت‌هایی را اختیار کرده‌اید که مایۀ اتحاد و دوستیِ میان شما در زندگی دنیاست، آنگاه روز قیامت جایگاهتان آتش خواهد بود (عنکبوت/۲۵).

 یوسف گفت: ای دو رفیق زندانی من، آیا خدایان پراکنده بهتر هستند یا خدای یگانۀ مقتدر (یوسف/۳۹)؟ فرعون گفت: ای بزرگان قوم، من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم (قصص/۳۸). مومنِ آلِ‌‌فرعون به قوم خود گفت: شما مرا دعوت می‌کنید که به خدا کافر شوم و چیزی را که به آن علم ندارم با او شریک گردانم، … آنچه مرا به آن می‌خوانید دعوت کننده در دنیا و آخرت نیست (غافر/۴۲-۴۳). چون بنی‌اسرائیل از دریا گذشتند، به قومی رسیدند که به پرستش بت‌ها مشغول بودند. آنان گفتند: ای موسی، همان گونه که اینها خدایانی دارند برای ما نیز خدایانی قرار ده. موسی گفت: به‌ راستی که شما قومی نادان هستید. سرانجام کار این‌ها نابودی است و آنچه انجام می‌دهند تباه است. آیا غیر از خدا برای شما معبودی بجویم (اعراف/۱۳۸-۱۴۰)؟ خدا کتاب آسمانی را به موسی داد و آن را برای بنی‌اسرائیل رهنمودی گردانید تا غیر از او کارسازی نگیرند (اسراء/۲). آنان پس از آمدن برهان‌های روشن، در غیاب موسی گوساله را به پرستش گرفتند (بقره/۹۳،۹۲،۵۱؛ نساء/۱۵۳). به سبب کفری که داشتند مهر گوساله در دل آنها سرشته شد (بقره/۹۳). آیا ندیدند که با آنان سخن نمی‌گوید و راهی به آنان نشان  نمی‌دهد‌ و به حال آنان سود و زیانی نمی‌رساند؟ آن را به پرستش گرفتند و ستمکار بودند (اعراف/۱۴۸؛ طه/۸۹). الیاس به قوم خود گفت: آیا بَعل را می‌خوانید و بهترین آفرینندگان را رها می‌کنید (صافات/۱۲۵)؟ هدهد به سلیمان گفت: من زنی را دیدم که با قوم خود به جای خدا خورشید را سجده می‌کنند (نمل/۲۴).

 خدا به عیسی فرمود: آیا تو به مردم گفتی: من و مادرم را همچون دو معبود به جای خدا بپرستید؟ گفت: منزّهی تو. مرا نسزد که چیزی را که حق من نیست بگویم. اگر آن را گفته بودم، قطعاً آن را می‌دانستی (مائده/۱۱۶). کسانی که گفتند: خدا همان مسیح، پسر مریم است، قطعاً کافر شده‌اند. حال آن‌که مسیح به آنان می‌گفت: ای بنی‌اسرائیل، پروردگار من و پروردگار خودتان را بپرستید (مائده/۷۲). یهودیان و مسیحیان، دانشمندان و راهبان خود و مسیح پسر مریم را به جای خدا، پروردگار خود گرفتند. با آن‌که مامور نبودند جز خدای یگانه را بپرستند زیرا هیچ معبودی جز او نیست (توبه/۳۱). اصحاب کهف گفتند: این قوم ما معبودانی اختیار کرده‌اند، چرا بر آنها برهانی آشکار نمی‌آورند؟ کیست ستمکارتر از آن که بر خدا دروغ بندد؟ پس از آنها و از آن چیزهایی که می‌پرستیدند کناره گرفتند و به غار پناه بردند (کهف/۱۵-۱۶). هنگامی که خدا فرستادگانی برای اصحاب قریه فرستاد، مردی از دورترین نقطه شهر به خدا ایمان آورد و گفت: آیا به جای او خدایانی را بپرستم که اگر خدای رحمان گزندی برای من بخواهد، شفاعت آنها به حال من سود ندهد و نمی‌توانند مرا برهانند (یس/۲۳،۲۰)؟

خدا به پیامبر می‌فرماید: با خدا معبود دیگری قرار نده (اسراء/۳۹،۲۲؛ ذاریات/۵۱) چون از عذاب‌شدگان خواهی شد (شعراء/ ۲۱۳)، نکوهیده و زبون بمانی (اسراء/۲۲) و سرزنش شده و مطرود در دوزخ افکنده می‌شوی (اسراء/۳۹). با خدا معبود دیگری نخوان زیرا جز ذات او همه چیز نابود شدنی است (قصص/۸۸). به جای خدا چیزی را که سود و زیانی به تو نمی‌رساند، نخوان. اگر چنین کنی قطعاً از ستمکاران هستی (یونس/۱۰۶). اگر شرک ورزی، بی‌گمان کردار تو تباه می‌شود و از زیانکاران خواهی شد (زمر/۶۵). از رسولان ما که پیش از تو فرستادیم جویا شو. آیا به جای [خدای] رحمان خدایانی قرار دادیم که پرستیده شوند (زخرف/۴۵)؟ بگو، ای مردم، اگر در دین من تردید دارید من کسانی را که به جای خدا می‎پرستید، نمی‌پرستم (یونس/۱۰۴). بت‌ها کشتن فرزندان مشرکان را برای بسیاری از  آنها آراستند تا هلاکشان کنند و دین آنها را برایشان مشتبه سازند (انعام/۱۳۷). به مشرکان بگو: چیزی را با خدا شریک قرار ندهید (انعام/۱۵۱). آیا شما به آن که زمین را در دو هنگام آفرید کافر می‌شوید و برای او همتایانی قرار می‌دهید (فصّلت/۹)؟ کافران تو را از آنها که غیر او هستند می‌ترسانند (زمر/۳۶). بگو، ای کافران، من کسانی را که به جای خدا می‌پرستید، نمی‌پرستم. شما کافران هم آنچه من می‎‎پرستم، نمی‌پرستید و من هم پرستندۀ آنچه شما پرستیده‌اید، نیستم (کافرون/۲-۵).  پس هر چه را غیر از او می‌خواهید، بپرستید (زمر/۱۵). آیا کسانی را که از کتاب نصیبی یافته‌اند ندیده‌ای که به جبت و طاغوت ایمان دارند (نساء/۵۱)؟ آیا آن کس را که هوای خود را معبود خود قرار داده است، دیدی (فرقان/۴۳؛ جاثیه/۲۳)؟ خدا او را با آگاهی گمراه کرده،  بر دل او مهر زده است و بر دیده‌اش پرده افکنده است. پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد (جاثیه/۲۳)؟ آیا می‌توانی مراقب او باشی؟ آیا گمان می‌کنی که بیشتر آنها می‌شنوند یا می‌بینند؟ آنان جز مانند چهارپایان نیستند بلکه گمراهتر هستند (فرقان/۴۴،۴۳).

بت- سرانجام، کافران و آنچه غیر خدا می‌پرستند، هیزم دوزخ هستند و در آن وارد خواهند شد. اگر اینها معبود بودند، به دوزخ درنمی‌آمدند، حال آن‌که همه در آن جاودانه هستند. برای آنها در آنجا ناله و زاری است و  چیزی نمی‌شنوند (انبیاء/۹۸-۱۰۰). هر کس از ستمکاران بگوید، من معبودی به جای خدا هستم، خداوند او را به دوزخ کیفر می‌دهد. او این‌گونه سزای ستمکاران را می‌دهد (انبیاء/۲۹). خداوند می‌فرماید: کسانی را که ستم کرده‌اند با همانندان آنان و آنچه را جز خدا می‌پرستیده‌اند، گرد آورید. پس آنها را به راه جهنم هدایت کنید. آنان را نگه دارید که بازخواست خواهند شد (صافّات/۲۲-۲۴). هنگامی که فرستادگان خدا به سوی  ستمکارانی که بر خدا دروغ می‌بندند و آیات او را تکذیب می‌کنند بیایند تا جان آنان را بگیرند، به آنها می‌گویند: آنچه غیر از خدا می‌خواندید، کجا هستند؟ می‌گویند: از چشم ما ناپدید شدند (اعراف/۳۷). به آنها گفته می‌شود: شفیعانی را که در میان خودتان شرکای خدا می‌پنداشتید با شما نمی‌بینیم. همانا پیوند میان شما بریده شد و آنچه را که می‌پنداشتید از دست شما رفته است (انعام/۹۴).

خداوند در قیامت به گمراهان می‌فرماید: آنها را که می‌پنداشتید شریکان من هستند، بخوانید. پس آنان را ندا دهند ولی اجابتشان نکنند. خداوند میان آنها عداوتِ نابود کننده‌ای قرار داده است (کهف/۵۲). به آنها گفته می‌شود: آنچه عبادت می‌کردید، کجایند؟ آیا شما را یاری می‌کنند یا خود را یاری می‌کنند؟ پس آنها و همۀ گمراهان و همۀ سپاهیان ابلیس در دوزخ سرنگون می‌شوند. آنها در آنجا با یکدیگر ستیزه می‌کنند و می‌گویند: سوگند به خدا آنگاه که شما را با پروردگار جهانیان برابر می‌کردیم در گمراهی آشکار بودیم. جز مجرمان ما را گمراه نکردند. پس شفیع و دوستی نزدیک، نداریم. ای کاش، برای ما بازگشتی بود تا از مومنان می‌شدیم (شعراء/۹۲-۱۰۲).

خدا کافران را روز قیامت رسوا می‌کند و می‌فرماید: آن شریکان من که دربارۀ آنها جدال می‌کردید، کجا هستند (نحل/۲۷)؟

آنان ‌که کتاب و آنچه خدا پیامبران را برای آن فرستاده است تکذیب کردند، آنگاه که با غُل‌ها و زنجیرها در گردن‌، کشیده می‌شوند و در میان آب جوش و آتش گداخته می‌شوند، به آنها گفته می‌شود: آنچه را با خدا شریک می‌کردید، کجا هستند؟ می‌گویند: آنها از دست ما رفتند بلکه پیش از این ما چیزی را نمی‌خواندیم (غافر/۷۰-۷۴).

روزی که خدا مشرکان را با آنچه به جای خدا می‌پرستیدند، محشور می‌کند، به آنان می‌فرماید: آیا شما این بندگان مرا به بیراهه کشاندید یا خود گمراه شدند؟ می‌گویند: منزّهی تو. سزاوار ما نیست که جز تو دوستی برگزینیم. امّا تو آنها و پدران آنان را برخوردار کردی تا آنجا که یاد تو را فراموش کردند و گروهی هلاک شدند. خدا به مشرکان می‌فرماید: در حقیقت معبودهای شما آنچه را می‌گویید، تکذیب کردند. پس نه می‌توانید آن را دفع کنید و نه خود را یاری کنید (فرقان/۱۷-۱۹).

خدا روزی که همۀ مشرکان را گرد می‌آورد به آنها ندا می‌دهد و می‌فرماید: آن شریکان که برای من می‌پنداشتید، کجا هستند (قصص/۷۴،۶۲؛ انعام/۲۲؛ فصّلت/۴۷)؟ شما و شریکانتان در جای خود باشید. سپس آنها را از هم جدا می‌کنند (یونس/۲۸). آنها چون شریکان خود را ببینند، می‌گویند: پروردگارا، این‌ها بودند آن شریکانی که ما به جای تو می‌خواندیم. ولی شریکان قول آنها را رد می‌کنند که شما جداً دروغگو هستید (نحل/۸۶). شما ما را نمی‌پرستیدید. خدا به شهادت میان ما و شما کافی است. به راستی ما از عبادت شما بی‌خبر بودیم (یونس/۲۸-۲۹). معبودانی که فرمان عذاب بر آنها واجب شده، می‌گویند: پروردگارا، اینها کسانی هستند که آنها را گمراه کردیم. آنها را گمراه کردیم چنان که خود گمراه بودیم [شدیم]. اکنون در پیشگاه تو [از آنها] بیزاری می‌جوییم. آنها ما را نمی‌پرستیدند (قصص/۶۳). چون مردم محشور شوند، شریکان دشمنان مشرکان خواهند بود. پرستش آنان را انکار می‌کنند (احقاف/۶) و روز قیامت شرک آنها را منکر می‌شوند (فاطر/۱۴).

به [مشرکان] گفته می‌شود: شریک‌های خود را فراخوانید. پس آنها را می‌خوانند امّا پاسخی به آنان نمی‌دهند (قصص/۶۴). خدا به فرشتگان می‌فرماید: آیا اینها بودند که شما را می‌پرستیدند؟ فرشتگان می‌گویند: تو منزّهی. یاور ما تو هستی نه آنها. بلکه جنیان را می‌پرستیدند. بیشترشان به آنها ایمان داشتند (سباء/۴۰-۴۱). مشرکان در آن روز به درگاه خدا سر تسلیم فرو می‌آورند و آن‌چه برمی‌بافتند و آن‌چه پیش از این می‌خواندند از آنها ناپدید می‌شود (نحل/۸۷؛ فصّلت/۴۸).

اطلاعات بیشتر: شرک، مشرک