چکیده: خدا با فرستادن پیامبر و کتاب، راه را از بیراهه مشخص کرده است. هیچ کس مجبور به پذیرش دین نیست ولی هر کس مسئول انتخاب خویش است و نتیجه آن را دریافت خواهد کرد.

هیچ اجبار و اکراهی در دین نیست. راه از بیراهه آشکار شده است. پس هر کس به طاغوت کفر ورزد و به خدا ایمان آورد قطعاً به دستاویزی استوار که آن ‌را گسستن نیست چنگ زده است. خدا شنوای داناست (بقره/۲۵۶). اگر پروردگار تو می‌خواست قطعاً هر کس در زمین است همه آنها یکسره ایمان می‌آوردند پس آیا تو مردم را به اکراه وادار می‌کنی که ایمان آورند (یونس/۹۹)؟ بگو، ای مردم، حق از جانب پروردگارتان برای شما آورده شده است پس هر کس هدایت یابد، به سود خود هدایت می‌یابد و هر کس گمراه شود، به زیان خود گمراه می‌شود و من بر شما نگهبان نیستم (یونس/۱۰۸). بگو، حق از پروردگارتان [رسیده] است. هر کس بخواهد ایمان ‌آورد و هر کس بخواهد کفر ‌ورزد که ما برای ستمگران آتشی آماده کرده‌ایم (کهف/۲۹). بگو، ای کافران، آن‌چه می‌پرستید، نمی‌پرستم و آن‌چه می‌پرستم، شما نمی‌پرستید و نه آن‌چه می‌پرستید، من می‌پرستم و نه شما آن‌چه می‌پرستم، می‌پرستید. دین شما برای خودتان و دین من برای خودم (کافرون/۱-۶). به‌راستی بینش‌هایی از جانب پروردگارتان برای شما آمده است پس هر کس به دیده بصیرت بنگرد به سود خود اوست و هرکس کوردل گردد به زیان خود اوست و من بر شما نگهبان نیستم (انعام/۱۰۴).

بر پیامبر جز ابلاغ نیست (مائده/۹۹). اگر تکذیب کنید قطعاً امت‌هاى پیش از شما [هم] تکذیب کردند و بر پیامبر جز ابلاغ آشکار نیست (عنکبوت/۱۸). جز این نیست که بر تو ابلاغ و بر ما حساب است (رعد/۴۰). ما پیامبران را جز بشارت دهنده و هشدار دهنده نمی‌فرستیم (انعام/۴۸؛ کهف/۵۶) پس کسانی را که ایمان آورند و نیکوکاری کنند، بیمی بر آنها نیست و اندوهگین نمی‌شوند و به کسانی که آیات ما را دروغ انگاشتند به سزای آن‌که نافرمانی می‌کردند، عذاب خواهد رسید (انعام/۴۸-۴۹) او جز هشدار دهنده‌ای آشکار نیست (اعراف/۱۸۴). تو فقط هشدار دهنده‌ای و خدا بر هر چیزی وکیل است (هود/۱۲) ما تو را جز بشارتگر و هشدار دهنده، نفرستادیم (اسراء/۱۰۵). ما تو را جز بشارتگر و هشدار دهنده، برای همه مردم نفرستادیم اما بیشتر مردم نمی‌دانند (سبأ/۲۸). تو را جز بشارتگر و بیم دهنده نفرستادیم. بگو، بر این [رسالت] اجری از شما طلب نمی‌کنم جز این که هرکس بخواهد راهی به سوی پروردگار خود [در پیش] گیرد (فرقان/۵۶-۵۷). [بگو، من مأمورم] که قرآن بخوانم پس هر کس راه یابد تنها به سود خود راه یافته است و هرکس گمراه شود، بگو، من فقط هشدار دهنده‌ام (نمل/۹۲). تو بر آنان تسلّطی نداری پس با قرآن هر کس را از تهدید می‌ترسد، پند ده (ق/۴۵). تذکّر بده که تو تنها تذکّر دهنده هستی و بر آنان تسلّط نداری (غاشیه/۲۱-۲۲). خدا را فرمان برید و پیامبر را اطاعت کنید اگر روی بگردانید پس بر پیامبر ما فقط پیام‌رسانی آشکار است (تغابن/۱۲). خدا را فرمان برید و پیامبر را اطاعت کنید و برحذر باشید. اگر روی بگردانید، بدانید بر پیامبر ما فقط پیام‌رسانی آشکار است (مائده/۹۲) بگو، خدا و پیامبر را اطاعت کنید پس اگر روی گردان شوید، بر عهده اوست آن‌چه تکلیف شده و بر عهده شماست آن‌چه مکلّف شده‌اید و اگر اطاعتش کنید، راه خواهید یافت و بر فرستاده ما جز ابلاغ آشکار نیست (نور/۵۴). اگر روی‌گردان شوند، تنها پیام رسانی آشکار بر عهده توست (نحل/۸۲). اگر رویگردان شوند ما تو را بر آنان نگهبان نفرستادیم. بر عهده تو جز رساندن پیام نیست (شوری/۴۸). هر کس از پیامبر فرمان برد، در حقیقت خدا را فرمان برده و هرکس رویگردان شود ما تو را بر آنان نگهبان نفرستاده‌ایم (نساء/۸۰). کسانی که به جای خدا دوستانی برای خود گرفته‌اند، خدا بر آنان نگهبان است و تو بر آنان وکیل نیستی (شوری/۶). اگر خدا می‌خواست آنان (مشرکان) شرک نمی‌آوردند. ما تو را بر آنان نگهبان نفرستادیم و تو وکیل آنان نیستی (انعام/۱۰۷). قوم تو آن [قرآن] را دروغ شمردند در حالی‌که بر حق است. بگو، من بر شما نگهبان نیستم (انعام/۶۶). این [قرآن] جز پندی برای عالمیان نیست برای هر کس خواهد به راه راست رود (تکویر/۲۷-۲۸). این [قرآن] پندی است تا هر کس خواهد پند گیرد (عبس/۱۱-۱۲؛ مدثّر/۵۴-۵۵). به‌راستی این [آیات] پندی است هر کس خواهد، راهی به سوی پروردگار خود پیش گیرد (انسان/۲۹).

به کسانی که به آنها کتاب داده شده و به درس‌ناخواندگان (مشرکان) بگو، آیا اسلام آورده‌اید؟ پس اگر اسلام آوردند، قطعاً هدایت یافته‌اند و اگر روی برتابند، فقط رساندن پیام بر عهده توست. خدا به بندگان بیناست (آل‌عمران/۲۰). [به یهودیان و مسیحیان] بگو، آیا درباره خدا با ما مجادله می‌کنید؟ با آن که او پروردگار ما و شماست و کردارهای ما از آن ما و کردارهای شما از آن شماست (بقره/۱۳۹).

آنان که خود را از طاغوت دور می‌دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوی خدا بازگشته‌اند، آنان را بشارت باد پس بشارت بده به آن بندگان من که به سخن گوش فرا می‌دهند و بهترین آن را پیروی می‌کنند. اینانند که خدا آنها را هدایت کرده و اینان خردمندان هستند (زمر/۱۷-۱۸).

هیچ مرد و زن مومنی را نرسد که چون خدا و فرستاده او به کاری فرمان دهند برای آنان در کارشان اختیاری باشد. هر کس خدا و فرستاده او را نافرمانی کند بدون تردید دچار گمراهی آشکاری شده است (احزاب/۳۶).

نوح به قوم خود گفت: من برای شما هشدار دهنده‌ای آشکار هستم (هود/۲۵). گفت: به من بگویید اگر از طرف پروردگارم حجتی روشن داشته باشم و مرا از نزد خود رحمتی بخشیده باشد که بر شما پوشیده است، آیا ما [باید] شما را به آن وادار کنیم در حالی که به آن اکراه دارید (هود/۲۸)؟

[هود به قوم خود گفت:] به‌راستی پروردگار من بر راه راست است پس اگر روی بگردانید، به یقین آن‌چه را برای آن به سوی شما فرستاده شده بودم، به شما رساندم و پروردگار من، قومی جز شما را جانشین خواهد کرد (هود۵۶-۵۷).

سران قوم او که تکبّر مى‏ ورزیدند، گفتند: اى شعیب، یا تو و کسانى را که با تو ایمان آورده ‏اند از شهر خودمان بیرون خواهیم کرد یا به کیش ما برگردید. گفت: آیا هر چند کراهت داشته باشیم؟ اگر بعد از آن‌که خدا ما را از آن نجات داد به کیش شما برگردیم در حقیقت به خدا دروغ بسته‌ایم. ما را سزاوار نیست که به آن بازگردیم مگر آن‌که خدا پروردگار ما بخواهد (اعراف/۸۸-۸۹).

لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ يُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَ اللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (بقره/۲۵۶) وَ لَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ (یونس/۹۹) قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَ مَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ (یونس/۱۰۸) وَ قُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْيُؤْمِن وَ مَن شَاء فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا (کهف/۲۹) قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ* لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ* وَ لَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ* وَ لَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ* وَ لَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ* لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ (کافرون/۱-۶) قَدْ جَاءكُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا وَ مَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ (انعام/۱۰۴)

مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاَغُ (مائده/۹۹) وَ إِن تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَ مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ (عنکبوت/۱۸) فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَ عَلَيْنَا الْحِسَابُ (رعد/۴۰) وَ مَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلاَّ مُبَشِّرِينَ وَ مُنذِرِينَ (انعام/۴۸؛  كهف/۵۶) فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لاَ هُمْ يَحْزَنُونَ وَ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا يَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كَانُواْ يَفْسُقُونَ (انعام/۴۸-۴۹) إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِيرٌ مُّبِينٌ (اعراف/۱۸۴) إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ وَ اللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ (هود/۱۲) وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ مُبَشِّرًا وَ نَذِيرًا (اسراء/۱۰۵) وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَ  نَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ (سبأ/۲۸) وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا مُبَشِّرًا وَ نَذِيرًا* قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا (فرقان/۵۶-۵۷) [قل إنما أمرت] أَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِينَ (نمل/۹۲) وَ مَا أَنتَ عَلَيْهِم بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَن يَخَافُ وَعِيدِ (ق/۴۵) فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ* لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ (غاشیه/۲۱-۲۲) وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ (تغابن/۱۲) وَ أَطِيعُواْ اللّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ احْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِينُ (مائده/۹۲ (قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَ عَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَ إِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ (نور/۵۴) فَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ الْمُبِينُ (نحل/۸۲) فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ (شوری/۴۸) مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَ مَن تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا (نساء/۸۰) وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِيَاء اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَ مَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ (شوری/۶) وَ لَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَكُواْ وَ مَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا وَ مَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ (انعام/۱۰۷) وَ كَذَّبَ بِهِ (القرآن) قَوْمُكَ وَ هُوَ الْحَقُّ قُل لَّسْتُ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ (انعام/۶۶) إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ* لِمَن شَاء مِنكُمْ أَن يَسْتَقِيمَ (تکویر/۲۷-۲۸) إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ* فَمَن شَاء ذَكَرَهُ (عبس/۱۱-۱۲) إِنَّه تَذْكِرَةٌ* فَمَن شَاء ذَكَرَهُ (مدثّر/۵۴-۵۵) إِنَّ هَذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا (انسان/۲۹)

وَ قُل لِّلَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ وَ الأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُواْ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَ اللّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ (آل‌عمران/۲۰) قُلْ [للیهود و النصاری] أَتُحَآجُّونَنَا فِي اللّهِ وَ هُوَ رَبُّنَا وَ رَبُّكُمْ وَ لَنَا أَعْمَالُنَا وَ  لَكُمْ أَعْمَالُكُمْ (بقره/۱۳۹)

وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن يَعْبُدُوهَا وَ أَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ* الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ (زمر/۱۷-۱۸)

وَ مَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَن يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِينًا (احزاب/۳۶)

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُّبِينٌ  (هود/۲۵) قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّيَ وَ آتَانِي رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ أَنُلْزِمُكُمُوهَا وَ أَنتُمْ لَهَا كَارِهُونَ (هود/۲۸)

[قال هود لقومه] إِنِّي إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ * فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقَدْ أَبْلَغْتُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَ يَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ (هود۵۶-۵۷)

قَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ مَعَكَ مِن قَرْيَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ كُنَّا كَارِهِينَ* قَدِ افْتَرَيْنَا عَلَى اللّهِ كَذِبًا إِنْ عُدْنَا فِي مِلَّتِكُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللّهُ مِنْهَا وَ مَا يَكُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِيهَا إِلاَّ أَن يَشَاءَ اللّهُ رَبُّنَا (اعراف/۸۸-۸۹)