چکیده: وای بر سخت‌دلانی که یاد خدا نمی‌کنند. آنها در گمراهی آشکاری هستند. مومنان، مانند کسانی که در گذشته دل‌هایشان سنگ شد، نباشید. خدا آن‌چه را شیطان القا می‌کند، آزمونی برای سنگدلان قرار می‌دهد. امّت‌های پیشین هنگام عذاب، تضرّع نکردند و دل‌هایشان سنگ شد. اگر پیامبر سنگدل بود، مردم از اطراف او پراکنده می‌شدند.

آیا کسى که خدا سینه ‏اش را براى اسلام گشاده و او بر نورى از پروردگارش مى‏ باشد، [همانند فرد سنگ‌دل است]؟ پس واى بر سنگ‏دلانی که یاد خدا نمى‏ کنند. اینان در گمراهى آشکار هستند (زمر/۲۲). آیا براى کسانى که ایمان آورده‏اند، هنگام آن نرسیده که دل‌هایشان برای یاد خدا و آن حقیقتى که نازل شده، نرم شود و مانند کسانى نباشند که از پیش به آنها کتاب داده شد؟ انتظار بر آنان به درازا کشید و دل‌هایشان سخت شد و بسیارى از آنها نافرمان بودند (حدید/۱۶). پیش از تو، هیچ فرستاده و پیامبرى را نفرستادیم جز این‌که هر گاه آرزو [یا تلاوت] می‌کرد، شیطان در آرزو [یا تلاوت] او القا مى ‏کرد پس خدا آن‌چه را شیطان القا مى‏ کرد، از میان می‌برد سپس خدا آیات خود را استوار مى ‏ساخت و خدا داناى حکیم است تا آن‌چه را که شیطان القا مى‏ کند، براى کسانى که در دل‌هایشان بیمارى است و [براى] سخت‌دلان آزمایشى گرداند. بی‌تردید ستمگران در ستیزه‏ اى دور هستند (حج/۵۲-۵۳).

به‌یقین ما به سوى امّت‌هایى که پیش از تو بودند، [پیامبرانى] فرستادیم پس آنان را به تنگىِ معیشت و بیمارى دچار کردیم تا آنان تضرّع کنند پس چرا هنگامى که عذاب ما به آنان رسید، تضرّع نکردند ولى دل‌هایشان سخت‏ شد؟ شیطان آن‌چه را انجام مى‏ دادند، برایشان آراسته است پس چون آن‌چه را به آن پند داده شده بودند فراموش کردند، درهاى هر چیزى را بر آنان گشودیم تا هنگامى که به آن‌چه داده شده بودند شاد گردیدند، ناگهان آنان را گرفتیم و یکباره ناامید شدند پس ریشه آن گروهى که ستم کردند، برکنده شد (انعام/۴۲-۴۵).

تو به رحمتی از خدا با آنان نرم‌خو شدى و اگر تندخو و سخت‌دل بودى، بی‌تردید از پیرامون تو پراکنده مى‏ شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار، با آنان مشورت کن (آل‌عمران/۱۵۹).

موسى گفت: پروردگارا، تو به فرعون و سران او در زندگى دنیا، زیور و اموال داده ‏اى، پروردگارا، تا [مردم را] از راه تو گمراه کنند. پروردگارا، اموالشان را نابود کن و دل‌های آنان را سخت گردان که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند (یونس/۸۸). دل‌هاى شما (بنی‌اسرائیل) بعد از آن [ماجرای گاو]، سخت گردید، همانند سنگ یا سخت‏ تر. بی‌تردید برخى سنگ‌ها چنان هستند که از آنها نهرها می‌جوشد و پاره‏اى از آنها چنانند که مى ‏شکافد و آب از آن خارج مى‏ شود و برخى از آنها چنانند که از بیم خدا فرو مى ‏ریزد و خدا از آن‌چه مى ‏کنید، غافل نیست (بقره/۷۴). [بنی‌اسرائیل] را به سبب پیمان‌شکستنشان، آنان را لعنت کردیم و دل‌هایشان را سخت گردانیدیم. کلمات را از مواضع خود تحریف مى‏ کردند و بخشى از آن‌چه را به آن یادآوری شده بودند، فراموش کردند. تو همواره بر خیانتى از آنان آگاه مى‏ شوى مگر اندکی از ایشان، پس آنان را عفو کن و چشم‌پوشى کن. در حقیقت خدا نیکوکاران را دوست مى ‏دارد (مائده/۱۳).

أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ (زمر/۲۲) أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ (حدید/۱۶) وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَ لَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ* لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ (حج/۵۲-۵۳)

وَ لَقَدْ أَرْسَلنَآ إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَ الضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ* فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَ لَكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ*فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ*فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ (انعام/۴۲-۴۵)

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ (آل‌عمران/۱۵۹)

وَ قَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلأهُ زِينَةً وَ أَمْوَالًا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُواْ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ (یونس/۸۸) ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم (بنی‌اسرائیل) مِّن بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ وَ إِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَ إِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ وَ مَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (بقره/۷۴) فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَ جَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَ نَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَ لاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلًا مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (مائده/۱۳)