درخت، گیاه ستبر دارای ریشه، تنه و شاخه، این مفهوم از مادّة «ش ج ر» ۲۶ بار و آیاتی که این معنا را دارد، آمده است.
چکیده: خدا به وسیلۀ آب، درختان گوناگون را پدید آورد تا مورد استفادۀ انسان باشد. فرموده است: از میوۀ آن بخورید و حق آن را بپردازید و سپاس‌گزارید. در آنها برای مردمی که ایمان می‌آورند و می‌اندیشند، نشانه‌هایی است. بهشتیان در زیر سایۀ درختان هستند و از میوۀ آنها بهره می‌برند. امّا خوراک دوزخیان، درخت زقّوم است. خدا سخن پاک را به درختی پاک، با ریشۀ استوار و سخن ناپاک را به درختی بی‌ریشه مثل زده است.
آیا ندیدی هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است … و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم برای خدا سجده می‌کنند (حج/۱۸)؟ گیاه و درخت سجده می‌کنند (الرّحمن/۶).
برای شما به وسیلة آبی که نازل کردیم، باغ‌هایی از درختان خرما و انگور پدیدار کردیم که در آنها برای شما میوه‌های فراوان است و از آنها می‌خورید. از طور سینا درختی بر می‌آید که روغن و خورشی برای خورندگان می‌دهد (مومنون/۱۹-۲۰). ما آب را به صورت بارشی فرو ریختیم آنگاه زمین را با شکافتنی شکافتیم پس در آن دانه رویانیدیم: انگور، سبزی، درخت زیتون، خرما، باغ‌های انبوه، میوه و چراگاه تا مورد استفادة شما و دام‌های شما باشد (عبس/۲۵-۳۲). از آسمان آبی پربرکت فرود آوردیم پس با آن باغ‌ها و دانه‌هایِ درو کردنی رویانیدیم و درختان تناور خرما که خوشه‌ها روی هم چیده دارند. این برای روزی بندگان من است (ق/۹-۱۱). اوست کسی که از آسمان آبی فرود آورد پس به وسیلة آن از هرگونه گیاه برآوردیم و از آن (گیاه) جوانة سبزی خارج کردیم که از آن دانه‌های متراکم برمی‌آوریم. از شکوفة درخت خرما خوشه‌هایی است نزدیک به هم و [نیز] باغ‌هایی از درختان انگور و زیتون و انار، همانند و غیر همانند خارج کردیم. به میوة آن چون ثمر دهد و به رسیدن آن بنگرید. قطعاً در اینها برای مردمی که ایمان می‌آورند، نشانه‌هایی است (انعام/۹۹). اوست کسی که از آسمان آبی فرود آورد که … به وسیلة آن کشت، درختان زیتون، نخل‌ها، انگورها و از هر گونه محصولات برای شما می‌رویاند. قطعاً در اینها برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌ای است (نحل/۱۱،۱۰). اوست کسی که باغ‌هایی با داربست و بدون داربست، درختان خرما، کشتزار با میوه‌های گوناگون آن، درختان زیتون و انار، شبیه به یکدیگر و غیر‌شبیه به هم پدید آورد. از میوة آن چون ثمر دهد، بخورید. حق آن را روز بهره‌برداری از آن بدهید و زیاده‌روی نکنید زیرا او اسرافکاران را دوست ندارد (انعام/۱۴۱). [خدای] رحمان زمین را برای مردم نهاد. در آن میوه، درختان خرما با خوشه‌های غلاف‌دار، دانه‌های پوست‌دار و گیاهان خوشبوست پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید (الرحمن/۱۰-۱۳)؟در آن باغ‌هایی از نخل‌ها و انگورها قرار دادیم. چشمه‌ها در آن روان کردیم تا از میوة آن و دستاورد خودشان بخورند. آیا سپاس نمی‌گزارند (یس/۳۴-۳۵)؟
در زمین قطعاتی کنار هم است. باغ‌هایی از درختان انگور، کشتزار و نخل‌ها چه از یک ریشه یا از غیر یک ریشه که با یک آب سیراب می‌گردند. برخی از آنها را در میوه بر برخی دیگر برتری می‌دهیم. بی‌گمان در این برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌ای است (رعد/۴). از میوة درختان خرما و انگور بادة مستی‌بخش و خوراکی نیکو برای خود می‌گیرید. قطعاً در این برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌ای است (نحل/۶۷-۶۸).
[آیا آن‌چه شریک می‌گیرند بهتر است] یا آن کس که آسمان‌ها و زمین را آفرید و برای شما از آسمان آبی فرود آورد؟ پس به وسیلة آن باغ‌هایی بهجت‌انگیز رویانیدیم. کار شما نبود که درختان آن را برویانید. آیا معبودی با خداست؟ [نه] بلکه آنها قومی منحرف هستند (نمل/۶۰). آیا آن آتشی را که برمی‌افروزید، دیده‌اید؟ آیا شما درخت آن را پدیدار کرده‌اید یا ما پدیدآورنده‌ایم (واقعه/۷۱-۷۲)؟ آدمی برای ما مثلی آورد و آفرینش خود را فراموش کرد. گفت: چه کسی این استخوان‌ها را که چنین پوسیده است، زنده می‌کند؟ بگو، … همان که برای شما از درخت سبز، آتش آفرید که از آن آتش می‌افروزید (یس/۸۰،۷۸).
پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که از پاره‌ای از کوه‌ها و از برخی درختان و داربست‌هایی که می‌سازند، خانه‌هایی برای خود برگیر (نحل/۶۸).
اصحاب یمین در [بهشت] زیر درختان سدر بی‌خار و درختان موز که میوه‌اش خوشه‌خوشه روی هم چیده شده است و سایه‌ای کشیده (واقعه/۲۷-۲۹). هر کس از مقام پروردگار خود بترسد برای او دو باغ است. در آن دو باغ، میوه، خرما و انار است (الرّحمن/۶۸،۴۶). آیا از نظر پذیرایی این (نعمت‌های بهشتی) بهتر است یا درخت زقّوم؟ در حقیقت ما آن را برای ستمگران مایة عذابی گردانیدیم. آن درختی است که از قعر آتش سوزان می‌روید. میوة آن گویی سرهای شیاطین است پس آنها [دوزخیان] حتماً از آن خواهند خورد و شکم‌ها را از آن پر می‌کنند سپس بر روی آن مخلوطی از آب جوشان است (صافّات/۶۲-۶۷). آنگاه شما ای گمراهان تکذیب‌کننده، قطعاً از درختی که از زقّوم است خواهید خورد. شکم‌ها را از آن پر خواهید کرد و روی آن از آب جوشان می‌نوشید (واقعه/۵۱-۵۴). بی‌گمان درخت زقّوم، خوراک گناه‌پیشه است. مانند مس گداخته در شکم‌ها می‌گدازد. همانند جوششِ آب جوشان (دخان/۴۳-۴۶).
اگر آن‌چه درخت در زمین است، قلم باشد و دریا [مرکب] و هفت دریای دیگر به یاری آید، کلمات خدا پایان نپذیرد (لقمان/۲۷).
آیا ندیدی خدا چگونه مَثَل زده است؟ سخنی پاک که مانند درختی پاک است که ریشة آن استوار و شاخه‌اش در آسمان است. میوة خود را هر دم به اذن پروردگارش می‌دهد. خدا برای مردم مَثَل‌ها می‌زند شاید آنان پند گیرند. مثل سخن ناپاک چون درختی است که از روی زمین کنده شده و قراری ندارد (ابراهیم/۲۴-۲۶)
خدا نور آسمان‌ها و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی و آن چراغ در شیشه‌ای است. آن شیشه گویی اختری درخشان است که از درخت بابرکت زیتونی که نه شرقی است و نه غربی، افروخته می‌شود. نزدیک است که روغن آن هر چند به آن آتشی نرسیده باشد، روشنی بخشد. روشنی بر روی روشنی. خدا هر کس را بخواهد با نور خود هدایت می‌کند. این مثل‌ها را برای مردم می‌زند و خدا به هر چیزی دانا است (نور/۳۵).
آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آن نهرها جاری است. برای او در آن از هرگونه میوه‌ای فراهم باشد و در حالی که به او پیری رسیده و فرزندان خردسالی دارد، گردبادی آتشین بر آن زند و بسوزد؟ [این مَثَل کسانی است که با منّت و آزار انفاق کنند]. این گونه خدا آیات را برای شما روشن می‌گرداند تا بیندیشید (بقره/۲۶۶).
درخت- اقوام، گفتیم: ای آدم، تو و همسرت در این باغ سکونت گیر و از هر کجای آن خواهید، فراوان بخورید و به این درخت نزدیک نشوید زیرا از ستمکاران خواهید شد (بقره/۳۵؛ اعراف/۱۹) پس شیطان آن دو را وسوسه کرد (اعراف/۲۰؛ طه/۱۲۰) تا آن‌چه از برهنگی‌هایشان برای آنها پوشیده مانده بود، برای آنها نمایان گرداند (اعراف/۲۰). شیطان گفت: ای آدم، آیا تو را به درخت جاودانگی و ملکی که زایل نمی‌شود، راه نمایم (طه/۱۲۰)؟ پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد جز آن که دو فرشته گردید یا از جاودانگان شوید (اعراف/۲۰). پس آن دو را با فریب به سقوط کشانید (اعراف/۲۲). آنگاه از آن خوردند و برهنگی‌هایشان آشکار شد (طه/۱۲۱). هنگامی که از آن چشیدند، برهنگی‌هایشان آشکار شد (اعراف/۲۲) و شروع به چسباندن برگ‌های بهشت بر خود کردند (اعراف/۲۲؛ طه/۱۲۱). پروردگارشان بر آنها بانگ زد: مگر شما را از این درخت منع نکردم و نگفتم که بی‌تردید شیطان برای شما دشمنی آشکار است (اعراف/۲۲)؟ شیطان آن دو را دربارة آن [درخت] منحرف کرد. آنان را از آن‌چه در آن بودند، بیرون کرد (بقره/۳۶).
ما بر عادیان، در روزی شوم، به طور مداوم تندبادی توفنده فرستادیم که مردم را از جا می‌کند. گویی تنه‌های نخلی بودند که ریشه‌کن شده بودند (قمر/۱۹-۲۰). در آن مردم را فرو افتاده می‌دیدی. گویی آنها تنه‌های نخلِ تو خالی هستند (حاقّه/۷).
[صالح به قوم خود گفت:] آیا شما را در آن‌چه در اینجا دارید، در باغ‌ها، چشمه‌ساران، کشتزارها و درختان خرما که شکوفه‌های آنها لطیف است، آسوده رها می‌کنند (شعراء/۱۴۶-۱۴۸)؟
چون موسی به آن آتش رسید، از جانب راست وادی، در آن جایگاه مبارک، از درخت ندا آمد: ای موسی، این منم. من، خدا، پروردگار جهانیان (قصص/۳۰). [فرعون به ساحران] گفت: … بی‌شک دست‌ها و پاهای شما را برخلاف هم قطع می‌کنم و شما را بر تنه‌های درخت خرما به دار می‌آویزم (طه/۷۱).
یونس را در حالی که بیمار بود به زمین خشکی افکندیم و بر بالای او درختی از کدوبن رویانیدیم (صافّات/۱۴۵-۱۴۶).
درد زایمان، مریم را به سوی تنة درخت خرمایی کشانید. گفت: ای کاش پیش از این مرده بودم و یکسره فراموش شده بودم. پس از زیر او، وی را ندا داد که غم مخور. پروردگار تو زیر پای تو چشمة آبی پدید آورده است. تنة درخت خرما را به طرف خود تکان ده تا بر تو رطبِ تازه بریزد (مریم/۲۳-۲۵).
[قوم سبأ] روی گردانیدند. بر آنها سیل عِرَم را روانه کردیم. دو باغستان آنها را، به دو باغ با میوه‌های تلخ و شوره‌گز و اندکی درخت سدر تبدیل کردیم (سبأ/۱۶).
[برای آنان که به دنیا دل بسته‌اند و از یاد خدا غافل هستند] آن دو مرد را مثل بزن: به یکی از آنها دو باغ انگور دادیم. پیرامون آن دو را، با درختان خرما پوشاندیم. میان آن دو را کشتزاری قرار دادیم. هر دو باغ، میوة خود را می‌داد و چیزی از آن نمی‌کاست. میان آن دو، نهری روان کرده بودیم … [مرد باغدار] گفت: گمان نمی‌کنم که این باغ نابود گردد. گمان نمی‌کنم قیامت برپا گردد. … سرانجام محصولش را آفت زد پس برای آن‌چه در آن هزینه کرده بود، دست‌های خود را برهم می‌زد. در حالی که داربست‌های آن فرو ریخته بود، می‌گفت: ای کاش هیچ کس را شریک پروردگار خود نمی‌گرفتم (کهف/۳۲-۳۳، ۳۵-۴۲).
[یاد کن] هنگامی را که آن خواب را به تو نمایاندیم و آن درخت لعنت شده در قرآن را جز برای آزمایش مردم قرار ندادیم. ما آنها را بیم می‌دهیم ولی جز بر طغیان بیشتر آنها نمی‌افزاید (اسراء/۶۰). آیا در آن‌چه او (پیامبر) دیده با او جدال می‌کنید؟ قطعاً بار دیگر هم او [فرشته] را دیده است. نزدیک [درخت] سِدرتُ‌المُنتَهی. در همان جا که جَنَّتُ‌المَأوی است. آنگاه که درخت سدر را آن‌چه پوشانده بود، پوشیده بود. چشم [پیامبر] خطا نرفت و لغزش نکرد (نجم/۱۲-۱۷). [در جنگ بنی‌نضیر] آن‌چه درخت خرما بریدید یا آنها را بر ریشه‌هایشان برجای نهادید، به فرمان خدا بود تا نافرمانان را خوار گرداند (حشر/۵). به راستی خدا هنگامی که مومنان، زیر آن درخت با تو بیعت کردند، از آنها خشنود شد (فتح/۱۸).
[مشرکان به پیامبر] گفتند: به تو ایمان نمی‌آوریم تا از زمین چشمه‌ای برای ما بجوشانی یا برای تو باغی از درختان خرما و انگور باشد که از میان آنها به فراوانی، جویباری روان کنی (اسراء/۹۰-۹۱).
گیاه، باغ، کشاورزی