خرید و فروش، داد و ستد، این مفهوم از مادّۀ «ش ر ی» ۲۵ بار و «ب ی ع» ۸ بار و واژۀ تِجارۀ ۹ بار و آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است.
چکیده: خرید و فروش به دو گونۀ مادی و معنوی می‌باشد. خدا برای خرید و فروش‌های مادی، احکام و قوانینی را بیان کرده است. کسانی که ایمان آورده و در راه خدا با مال و جان خود جهاد می‌کنند، تجارت پرسودی کرده‌اند ولی کسانی که آخرت را به دنیا می‌فروشند، زیان کردند و عذاب را به بهای آمرزش خریدند.
[خدای] رحمان آسمان را برافراشت و ترازو را نهاد تا در سنجش از حد نگذرید و وزن را عادلانه انجام دهید و ترازو را کم نکنید (الرحمن/۷-۹). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال خود را میان خود به ناروا نخورید مگر آن‌که خرید و فروشی با رضایت یکدیگر باشد (نساء/۲۹). پیمانه و ترازو را به عدالت، تمام دهید (انعام/۱۵۲). چون پیمانه می‌کنید، پیمانه را تمام دهید (اسراء/۳۵) و با ترازوی درست وزن کنید (اسراء/۳۵؛ شعراء/۱۸۲). این برای شما بهتر و نیک فرجام‌تر است (اسراء/۳۵). وای بر کم‌فروشان. آنان که چون از مردم پیمانه بگیرند، تمام می‌گیرند و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم دهند. آیا آنان نمی‌دانند که روزی بزرگ برانگیخته خواهند شد (مطفّفین/۱-۴)؟ ای مومنان، هنگامی که در میان خود وامی را تا سررسید معیّن برقرار کردید، آن را بنویسید و باید نویسندۀ میان شما دادگرانه بنویسد. هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن آن گونه که خدا به او آموخته است، خودداری کند. کسی که بدهکار است باید بر او [نویسنده] املا کند و از خدا که پروردگار اوست، پروا کند و چیزی از آن کم نکند پس اگر وامدار سفیه یا ناتوان است یا نمی‌تواند خود املا کند، باید ولیّ او به عدالت املا کند و دو شاهد از مردانتان را به شهادت بگیرید. اگر دو مرد نبود یک مرد و دو زن از گواهانی که مورد قبول شما هستند [شاهد بگیرید] تا در صورتی که یکی از آن دو زن فراموش کرد، دیگری به او یادآوری کند. چون گواهان دعوت شوند، نباید سرباز زنند. از نوشتن بدهی چه کم باشد یا زیاد، آزرده خاطر نشوید تا پایان مدّت آن [فرا رسد]. این [نوشتنِ] شما نزد خدا عادلانه‌تر و برای شهادت استوارتر است و برای این‌که دچار شک نشوید، نزدیکتر است. مگر خرید و فروش نقدی باشد [دست به دست] میان خود می‌گردانید پس گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید و هنگامی که خرید و فروش می‌کنید، شاهد بگیرید و نویسنده و شاهد نباید زیان ببینند و اگر چنین کنید، نافرمانی شماست. از خدا پروا کنید. خدا [این‌گونه] به شما آموزش می‌دهد (بقره/۲۸۲).
آنان که ربا می‌خورند، می‌گویند: خرید و فروش هم مانند ربا است. در حالی که خدا خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است (بقره/۲۷۵).
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون برای نماز جمعه ندا داده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید. هنگامی که خرید و فروش یا سرگرمی‌ای ببینند، به آن سو می‌شتابند و تو را ایستاده [در حال خطبه] رها می‌کنند. بگو، آنچه نزد خداست از سرگرمی و داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی‌دهندگان است (جمعه/۱۱،۹). بگو، ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر تجارتی [خرید و فروشی] که از کساد آن می‌ترسید و … نزد شما از خدا و پیامبر و جهاد در راه او محبوب‌تر هستند پس منتظر باشید که خدا حکم خود را صادر کند و خدا نافرمانان را هدایت نمی‌کند (توبه/۲۴). مردانی که هیچ خرید و فروشی آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد، از روزی می‌ترسند که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شوند (نور/۳۷).
[برادران یوسف] او را به بهای ناچیزی فروختند و نسبت به او بی‌رغبت بودند. آن مرد مصری که یوسف را خریده بود به همسر خود گفت: جایگاه او را گرامی بدار شاید به حال ما سودمند باشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم (یوسف/۲۰-۲۱). چون یوسف توشۀ برادران را آماده کرد به آنان گفت: برادرِ پدری خود را نزد من آورید. مگر نمی‌بینید که من پیمانه را تمام می‌دهم و بهترین میزبانان هستم؟ اگر او را نزد من نیاورید پیش من پیمانه‌ای نخواهید داشت (یوسف/۵۹-۶۰). چون برادران یوسف نزد پدر خود بازگشتند، گفتند: ای پدر، پیمانۀ او از ما منع شد. برادرمان را با ما بفرست تا سهم خود را بگیریم (یوسف/۶۳). هنگامی که برادران یوسف بارهای خود را باز کردند، دیدند که سرمایۀ آنها بازگردانده شده است. گفتند: ای پدر، دیگر چه می‌خواهی؟ این سرمایۀ ماست که به ما بازگرداده‌اند. [بگذار برویم] برای کسان خود آذوقه بیاوریم و برادرمان را نیز حفاظت می‌کنیم و یک بارِ شتر بیشتر می‌گیریم. این پیمانه که [آورده‌ایم]، کم است (یوسف/۶۵). چون برادران بر یوسف وارد شدند، گفتند: ای عزیز، ما و کسان ما را فقر و قحطی گرفته و سرمایه‌ای ناچیز آورده‌ایم پس پیمانه را کامل کن (یوسف/۸۸).
شعیب به قوم خود گفت: پیمانه و ترازو را با دادگری تمام دهید (هود/۸۵،۸۴؛ شعراء/۱۸۱،۱۷۷؛ اعراف/۸۵). اجناس مردم را به آنها کم ندهید (اعراف/۸۵؛ هود/۸۵،۸۴؛ شعراء/۱۸۳). از کم‌فروشان نباشید. کالا را با ترازوی درست وزن کنید (شعراء/۱۸۲،۱۸۱،۱۷۷) و در زمین به فسادگری نکوشید (هود/۸۶؛ شعراء/۱۸۳؛ اعراف/۸۵). اگر مومن باشید آنچه خداوند [از کسب حلال] برای شما باقی گزارده است، بهتر است (هود/۸۶ ).
قریش برای الفت داشتنشان با سفر زمستان و تابستان [برای خرید و فروش] باید خداوند این خانه را بپرستند (قریش/۱-۳).
خرید و فروش- معنوی، ای مومنان، آیا می‌خواهید شما را به تجارتی رهنمون شوم که شما را از عذابی دردناک رهایی بخشد؟ به خدا و رسول او ایمان آورید. در راه خدا با مال و جان خود جهاد کنید. این برای شما بهتر است. تا گناهان شما را ببخشد و شما را به باغ‌هایی که از زیر درختان آن نهرها جاری است و سراهای دل‌پسند در بهشت درآورد و این رستگاری بزرگ است (صف/۱۰-۱۲). خدا از مومنان جان و مال آنها را به بهای بهشت خرید. آنان در راه خدا می‌جنگند. می‌کشند و کشته می‌شوند. این در تورات، انجیل و قرآن، وعدۀ حقّی بر عهدۀ خدا است. چه کسی از خدا به عهد خود وفادارتر است؟ پس به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید، شاد باشید و این همان کامیابی بزرگ است (توبه/۱۱۱). کسانی که کتاب خدا را تلاوت می‌کنند، نماز برپا می‌دارند و از آنچه خدا به آنان روزی داده است در نهان و آشکار انفاق می‌کنند، به تجارتی امید بسته‌اند که هرگز زوال نمی‌پذیرد (فاطر/۲۹). کسانی که زندگی دنیا را به آخرت می‌فروشند، باید در راه خدا بجنگند. کشته شوند یا پیروز گردند. به‌زودی خدا پاداش آنان را خواهد داد (نساء/۷۴).
از مردم کسی است که برای به دست آوردن خشنودی خدا جان خود را می‌فروشد و خدا به بندگان خود مهربان است (بقره/۲۰۷). برخی از اهل‌کتاب … در برابر خدا خاشع هستند و آیات خدا را به بهای کم نمی‌فروشند. پاداش آنان نزد پروردگار است و خدا حسابرس سریع است (آل‌عمران/۱۹۹).
ای مومنان، نماز را به پا دارید (ابراهیم/۳۱) و از آنچه خدا روزی شما کرده است، نهان و آشکار انفاق کنید، پیش از آن‌که روزی رسد که در آن نه داد و ستدی است، نه دوستی و نه شفیعی (بقره/۲۵۴؛ ابراهیم/۳۱).
هر گاه [نشانه‌های] مرگ یکی از شما برسد و [هنگام وصیّت] از خودتان کسی نبود، دو شاهد از غیر خودتان بگیرید. اگر به آنها شک دارید پس از نماز آنان را نگاه دارید تا سوگند یاد کنند که ما گواهی خود را به هیچ بهایی نمی‌فروشیم، هر چند خویشان ما باشند (مائده/۱۰۶).
خدا می‌فرماید: از مردم نترسید و از من بترسید و آیات من را ارزان مفروشید (مائده/۴۴). ای بنی اسرائیل، … آیات مرا به بهای ناچیز نفروشید و تنها از من بترسید (بقره/۴۱). خدا از اهل کتاب پیمان گرفت که آن کتاب را برای مردم روشن بگویید و آن را پنهان نکنید اما آن را پشت سر خود افکندند و به بهای ناچیزی فروختند. چه بد خریدند (آل‌عمران/۱۸۷). اهل کتابی که به بخشی از تورات ایمان آوردند و به بخشی کفر می‌ورزند، زندگی این جهان را به بهای جهان واپسین خریدند. پس نه از عذاب آنان کاسته می‌شود و نه یاری خواهند شد (بقره/۸۶). خود را به بد چیزی فروختند که به آن چه خدا فرو فرستاده از سرِ افزون جویی کفر می‌ورزند (بقره/۹۰). ای مومنان، پیمان خدا را به بهای اندک نفروشید. قطعاً آنچه نزد خداست اگر بدانید، برای شما بهتر است (نحل/۹۵). کسانی که بهره‌ای از کتاب به آنها داده شده است، خریدار گمراهی هستند و می‌خواهند شما را نیز گمراه کنند (نساء/۴۴). بیماردلان، گمراهی را به بهای اندک خریدند پس تجارت آنان سودی نکرد و هدایت‌پذیر نبودند (بقره/۱۶). مشرکان آیات خدا را به بهای اندک فروختند پس مردم را از راه او بازداشتند. به راستی آنها بد عمل می‌کردند (توبه/۹). وای بر آنان که کتاب را با دست‌های خود می‌نویسند، سپس می‌گویند این از جانب خدا است تا آن را به بهای ناچیزی بفروشند. وای بر آنها از دست نوشته‌های آنان و وای بر آنها از آنچه کسب می‌کنند (بقره/۷۹). به راستی کسانی که کفر را به بهای ایمان خریدند، هرگز به خدا زیانی نمی‌رسانند و برای آنان عذابی دردناک خواهد بود (آل‌عمران/۱۷۷). برخی از مردم هستند که داستان‌های سرگرم کننده را می‌خرند تا بدون دانشی [مردم] را از راه خدا گمراه کنند و آن را به مسخره می‌گیرند. اینان هستند که عذابی خوارکننده خواهند داشت (لقمان/۶). خریداران سحر چیزی را می‌آموختند که به آنان زیان می‌رسانید و برای آنان سودی نداشت. خوب می‌دانستند که هر کس خریدار آن باشد در جهان واپسین بهره‌ای ندارد و خود را به بد چیزی فروختند اگر می‌دانستند (بقره/۱۰۲). آنان که پیمان خدا و سوگندهای خود را به بهای ناچیزی می‌فروشند، در آخرت بهره‌ای ندارند. خدا در قیامت با آنان سخن نمی‌گوید. به سوی آنان نمی‌نگرد. آنان را پاک نمی‌کند و عذابی دردناک دارند (آل‌عمران/۷۷). کسانی که آنچه را خدا از کتاب آسمانی نازل کرده، کتمان می‌کنند و آن را به بهای ناچیزی می‌فروشند جز آتش در شکم‌های خود فرو نمی‌برند. خدا روز قیامت با آنان سخن نمی‌گوید. آنان را پاک نمی‌کند و عذابی دردناک دارند. اینان هستند که گمراهی را به بهای هدایت و عذاب را در اِزای آمرزش خریدند. چقدر بر آتش صبور هستند (بقره/۱۷۴-۱۷۵).