حسرت، اندوه بر فرصت از دست رفته، این مفهوم از مادّۀ «ح س ر» ۹ بار و با واژۀ وَیل ۸ بار و لَیتَ ۱۰ بار و با آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است.

چکیده: کسانی که پیامبران و آن‌چه بر آنها نازل شده، قیامت و لقای خدا را نمی‌پذیرند، هنگامی که حقایق روشن شود، حسرت زده خواهند شد.

افسوس بر بندگان، هیچ فرستاده‌ای بر آنان نیامد مگر آن‌که او را مسخره می‌کردند (یس/۳۰).

از بهترین چیزی که از جانب پروردگارتان به سوی شما نازل شده است، پیروی کنید پیش از آن‌که عذاب ناگهان به سراغ شما آید. درحالی‌که از آن خبر ندارید تا [مبادا] کسی بگوید: افسوس بر آن‌چه در کار خدا کوتاهی کردم و بی‌گمان که از مسخره‌کنندگان بودم یا بگوید: اگر خدا مرا هدایت می‌کرد، بی‌شک از پرهیزگاران می‌شدم یا چون عذاب را ببیند، بگوید: کاش مرا [به دنیا] بازگشتی بود تا از نیکوکاران شوم (زمر/۵۵-۵۸). این (قرآن) برای کافران مایۀ حسرتی است (حاقّه/۵۰).

اگر شمّه‌ای از عذاب پروردگار تو به آنها برسد، خواهند گفت: وای بر ما! به راستی ما ستمکار بودیم (انبیاء/۴۶). آن (وقوع رستاخیز) تنها یک صیحه است و بس. به ناگاه همۀ آنها بنگرند و می‌گویند: ای وای بر ما! این روز جزاست. این همان روزی است که آن را تکذیب می‌کردید (صافّات/۱۹-۲۰). بسا آنان که کافر شدند آرزو کنند، ای کاش مسلمان بودند (حجر/۲).

ما شما را از عذابی نزدیک هشدار دادیم. روزی که آدمی آن‌چه را با دست خود پیش فرستاده است بنگرد و کافر گوید: کاش من خاک بودم (نبأ/۴۰). ستمکاران را از روز حسرت بیم ده. آن‌گاه که کار به پایان برسد. درحالی‌که غافل هستند و ایمان نمی‌آورند (مریم/۳۹). روزی است که ستمکار دست‌های خود را می‌گزد و می‌گوید: ای کاش با پیامبر راهی پیش می‌گرفتم. وای بر من! کاش فلانی را دوست نگرفته بودم. او پس از آن‌که قرآن به من رسید، مرا به گمراهی کشانید (فرقان/۲۷-۲۹).

کارنامه‌ها را در میان گذارند آن‌گاه مجرمان را از آن‌چه در آن است، هراسان ببینی و گویند: ای وای بر ما! این چه کارنامه‌ای است که هیچ کوچک و بزرگی را وانگذاشته مگر این‌که آن‌ را برشمرده است (کهف/۴۹). کسی که کارنامه‌اش به دست چپ داده شود، گوید: ای کاش نامه‌ام به من داده نمی‌شد و نمی‌دانستم حسابم چیست. ای کاش آن (مرگ) پایان کار بود. مال من، چیزی را از من دفع نکرد و قدرت من از دستم رفت (حاقّه/۲۵-۲۹). جهنّم را در آن روز [حاضر] آورند. آن روز است که انسان پند گیرد [ولی] کجا جای پند گرفتن باشد. گوید: کاش برای این زندگانی خود چیزی فرستاده بودم (فجر/۲۳-۲۴)!

آن وعدۀ راستین نزدیک شود. ناگاه چشمان کسانی که کافر شدند، خیره می‌شود [و می‌گویند:] ای وای بر ما!  از این [روز] غافل بودیم. بلکه ما ستمگر بودیم (انبیاء/۹۷). ای وای بر ما! چه کسی ما را از آرامگاهمان برانگیخت؟ این است همان چیزی که خدای رحمان وعده داده است و پیامبران راست گفتند (یس/۵۲). روزی که چهره‌های کافران را در آتش زیر و رو کنند، می‌گویند: ای کاش ما خدا را فرمان می‌بردیم و پیامبر را اطاعت می‌کردیم (احزاب/۶۶).

کاش آنان [منکران را] هنگامی که بر آتش عرضه می‌شوند، می‌دیدی که می‌گویند: کاش باز گردانده می‌شدیم و آیات پروردگار خود را تکذیب نمی‌کردیم و از مومنان می‌شدیم (انعام/۲۷).

کسانی که لقای خدا را دروغ شمردند، قطعاً زیان دیدند. آن‌گاه که قیامت ناگاه بر آنان فرا رسد، می‌گویند: ای افسوس بر ما! بر آن‌چه دربارۀ آن کوتاهی می‌کردیم (انعام/۳۱).

آنگاه که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند و عذاب را مشاهده کنند و میان آنان پیوندها بریده گردد، پیروان می‌گویند: کاش برای ما بازگشتی بود تا همان گونه که از ما بیزاری جستند [ما نیز] از آنان بیزاری می‌جستیم. این گونه خداوند اعمال آنان را که بر آنها مایۀ حسرت‌ها است به ایشان نشان می‌دهد (بقره/۱۶۶-۱۶۷). معبودان، گمراهان و همۀ سپاهیان ابلیس در آتش با یکدیگر ستیزه می‌کنند و می‌گویند: ای کاش بازگشتی برای ما بود و از مومنان می‌شدیم (شعراء/۱۰۲،۹۶)!

چه بسیار شهرهایی که [مردم آن] ستمکار بودند را در هم شکستیم و پس از آنها قومی دیگر پدید آوردیم. پس چون عذاب ما را احساس کردند به ناگاه از شهر می‌گریختند … می‌گفتند: ای وای بر ما! به یقین ستمگر بوده‌ایم. همواره سخن آنان همین بود تا آن‌که آنها را ریشه‌کن و خاموش کردیم (انبیاء/۱۱-۱۵).

آیا آن‌چه کشت می‌کنید، دیده‌اید؟ آیا شما آن را کشت می‌کنید یا ما هستیم که کشت می‌کنیم؟ اگر می‌خواستیم آن را خاشاک می‌کردیم. آن‌گاه حسرت‌زده می‌شدید [و می‌گفتید:] به راستی ما زیان کرده‌ایم بلکه ما سخت بی‌بهره‌ایم (واقعه/۶۳-۶۷). محصولات مرد باغدارِ کافر نابود شد. آنگاه برای آنچه هزینه کرده بود دستِ حسرت بر دست می‌سایید. در حالی که همۀ داربست‌ها و در و دیوار آن فرو ریخته بود، می‌گفت: ای کاش، کسی را شریک پروردگار خود نساخته بودم (کهف/۴۲)!

صاحبان باغ، وقتی باغ خود را سوخته دیدند، گفتند: ای وای بر ما! ما سرکش بوده‌ایم (قلم/۳۱)

[هنگام بخشش] نه دست خود را فرو بند و نه یکسره بگشای که ملامت‌زده و حسرت‌زده بمانی (اسراء/۲۹).

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، مانند کسانی نباشید که کفر ورزیدند و به برادران خود هنگامی که به سفر رفته و یا جهادگر شدند، گفتند: اگر نزد ما بودند، نمی‌مردند و کشته نمی‌شدند. [شما چنین سخنانی نگویید] تا خدا آن‌را در دل‌های آنان حسرتی قرار دهد (آل‌عمران/۱۵۶). از میان شما کسی است که [در رفتن به جهاد] کندی به خرج می‌دهد. اگر غنیمتی از خدا به شما برسد چنان که گویی میان شما و میان او دوستی نبوده است. خواهد گفت: کاش من با آنان بودم و به کامیابی بزرگی می‌رسیدم (نساء/۷۳،۷۲). بی‌گمان کسانی که کفر ورزیدند اموال خود را خرج می‌کنند تا مردم را از راه خدا باز دارند. به زودی آن را خرج می‌کنند ولی سرانجام مایۀ حسرت آنان خواهد شد. سپس مغلوب می‌شوند و کسانی که کفر ورزیدند به سوی دوزخ گرد آورده خواهند شد (انفال/۳۶).

اطلاعات بیشتر: پشیمانی، غم و اندوه