باطل، مخالف حق، این مفهوم از ریشۀ بَطَلَ ۳۶ بار و با واژۀ زورا ۴ بار و غَیرَ حَق ۱ بار آمده است.

چکیده: باطل در مقابل حق است و امری نابود شدنی است. تفکّر آفرینش بیهوده، بت‌ها و انسان‌هایی که در مقابل خدا، آخرت، پیامبر و قرآن هستند و اعمال نادرست، همه مصداق‌های باطل هستند.

خدا حق است و غیر از او هر چه را می‌خوانند باطل است (حج/۶۲؛ لقمان/۳۰). خدا اگر بخواهد باطل را محو و حق را با کلمات خود پابرجا می‌کند (شوری/۲۴). خداوند می‌خواهد حق را با کلمات خود پایدار کند. ریشۀ کافران را برکَنَد تا حق را ثابت و باطل را نابود کند. هر چند مجرمان خوش نداشته باشند (انفال/۷-۸). خدا حق را بر باطل فرومی‌افکند. پس آن را درهم‌ می‌شکند و به ناگاه باطل  نابود می‌شود (انبیاء/۱۸). حق آمد. باطل نابود شد. به راستی باطل نابود شدنی است (اسراء/۸۱). حق آمد. باطل نه ایجاد می‌کند و نه برمی‌گرداند (سبأ/۴۹).

خدا آسمان و زمین و آنچه را میان این دو است باطل نیافریده است. این گمان کسانی است که کافر شده‌اند (ص/۲۷).

پروردگار، فرزندان آدم را بر خودشان گواه گرفت که آیا من پروردگار شما نیستم؟ تا روز رستاخیز نگویند که ما از این ناآگاه بودیم و آیا ما را به آنچه باطل‌اندیشان کرده‌اند، هلاک می‌گردانی (اعراف/۱۷۲-۱۷۳)؟ خداوند برای شما همسران، فرزندان و چیز‌های پاکیزه قرار داد. آیا باز هم به باطل ایمان می‌آورند و به نعمت خدا کفر می‌ورزند (نحل/۷۲)؟

هر که زندگی این جهان و زینت آن را بخواهد در این جهان پاداش اعمال آنها را تمام می‌دهیم. در آخرت جز آتش برای آنها نخواهد بود. آن‌چه در دنیا ساخته‌اند به هدر می‌رود و آن‌چه انجام دادند باطل می‌شود (هود/۱۵-۱۶).

 خردمندان می‌گویند: پروردگارا، آسمان و زمین را باطل نیافریده‌ای (آل‌عمران/۱۹۱). بندگان [خدای] رحمان گواهی باطل نمی‌دهند (فرقان/۷۲).

باطل- اقوام، موسی به ساحران فرعون گفت: آنچه شما آوردید، سحر است و خداوند به زودی آن را باطل می‌کند (یونس/۸۱). پس حق آشکار شد و آنچه ساحران فرعون انجام می‌دادند، باطل شد (اعراف/۱۱۸). موسی به قوم خود گفت: آنچه آن قوم بت‌پرست انجام می‌دادند، باطل است (اعراف/۱۳۹). خداوند به بنی‌اسرائیل می‌فرماید: حق را به باطل نیامیزید (بقره/۴۲).

هیچ باطلی نه از پیش رو و نه از پشت سر به ذکر [قرآن] راه ندارد (فصّلت/۴۲).

خداوند به پیامبر می‌فرماید: تو پیش از آن (قرآن) کتابی نمی‌خواندی و با دست خود چیزی نمی‌نوشتی و گرنه باطل‌اندیشان به شک می‌افتادند (عنکبوت/۴۸). ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا و از رسول او اطاعت کنید و اعمال خود را باطل نکنید (محمّد/۳۳). از گفتار باطل بپرهیزید (حج/۳۰). اموال یکدیگر را میان خود به باطل نخورید  (بقره/۱۸۸؛ نساء/۲۹). بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نکنید (بقره/۲۶۴). آنها که نسبت به زنان خود ظهار می‌کنند، سخنی زشت و باطل می‌گویند (مجادله/۲).

 بسیاری از دانشمندان یهود و راهبان، اموال مردم را به باطل می‌خورند (توبه/۳۴). خدا به سزای ستمی که یهودیان کردند و … و به باطل خوردن مال مردم، چیزهای پاکیزه‌ای که بر آنها حلال شده بود، حرام گردانید (نساء/۱۶۱). خدا می‌فرماید: ای اهل‌کتاب، چرا حق را به باطل می‌آمیزید و حق را پنهان می‌دارید، در حالی که خود می‌دانید (آل‌عمران/۷۱)؟

چون نشانه‌ای برای مردم بیاوری، کافران می‌گویند: شما جز اهل باطل نیستید (روم/۵۸). کافران گفتند: این [قرآن] جز دروغی نیست که [پیامبر] بر خود ساخته است.  به راستی آنان ستم و باطلی آوردند (فرقان/۴). کافران به باطل مجادله می‌کنند تا به این وسیله حق را پایمال کنند (کهف/۵۶). آیا ندیده‌اند که ما [برای آنان] حرمی امن قرار دادیم و حال آن‌که مردم از پیرامون آنان ربوده می‌شوند؟ آیا به باطل ایمان می‌آورند و به نعمت خدا کفر می‌ورزند (عنکبوت/۶۷)؟ پیش از اینان نیز اقوام پیشین پیامبران خود را تکذیب کردند و قصد نمودند تا پیامبر خویش را گرفتار کنند. به باطل جدال نمودند تا حقیقت را با آن پایمال کنند. پس خدا آنان را فروگرفت. (غافر/۵).

خدا اعمال کسانی را که کفر ورزیدند و از باطل پیروی کردند تباه گردانید (محمّد/۳،۱). ستمگران به سبب آنچه به ناحق دربارۀ خدا می‌گفتند و در برابر آیات او تکبر می‌ورزیدند با عذاب خوارکننده کیفر داده می‌شوند (انعام/۹۳). آنان‌ که به باطل ایمان آوردند و به خدا کافر شدند، همان زیانکاران هستند. به شتاب عذاب را از تو می‌خواهند و اگر موعد مقرری نبود، بی‌گمان عذاب به آنان می‌رسید. در حالی که بی‌خبر باشند، ناگهان بر سر آنان خواهد آمد و دوزخ، کافران را فرا خواهد گرفت. روزی که عذاب از بالای سر و از زیر پا، آنها را فروگیرد، خداوند گوید: اینک بچشید آنچه می‌کردید (عنکبوت/۵۲-۵۵). آنگاه که فرمان خدا بیاید، به حق داوری می‌شود و آنجاست که باطل‌گرایان، زیانکار می‌گردند (غافر/۷۸). روزی که رستاخیز برپا شود، باطل‌گرایان زیان می‌کنند (جاثیه/۲۷).

باطل- تمثیل، خدا از آسمان آبی فرو فرستاد پس رودهایی هر یک به گنجایش خود روان شدند. سیلاب با خود کفی انبوه آورد و آن‌چه از فلزات در آتش می‌گدازند تا زینتی یا کالایی به دست آورند [نیز] کفی همانند آن [کف سیلاب] می‌آورد. کف، بیرون افتاده، از میان می‌رود ولی آنچه به مردم سود می‌رساند، در زمین باقی می‌ماند. این‌گونه خدا حق و باطل را مَثَل می‌زند (رعد/۱۷).

اطلاعات بیشتر: حق، لغو، پوچی