چکیده: خدا آزمایش‌کننده است. خدا انسان را می‌آزماید به این دلیل او را شنوا و بینا قرار داد. شما را به بد و نیک، بیم، گرسنگی، فرزندان، کاهش در مال، جان و محصولات می‌آزماید. او می‌خواهد شما را در آن‌چه به شما داده است بیازماید تا کدام یک نیکوکردارتر هستید. خدا مردمی را که گفتند: ایمان آوردیم، آزمایش می‌کند تا راستگویان و دروغگویان را مشخص کند. خدا قوم ثمود، ابراهیم، موسی، بنی‌اسرائیل، یهودیان، اصحاب سبت، قوم طالوت، داوود، سلیمان، صاحبان باغ، کافران، بیماردلان، سنگدلان و مومنان را آزمایش کرد. دو فرشته هاروت و ماروت، گوساله سامری، درخت لعنت‌شده در قرآن، برخی از پیامبران، برخی از مومنان، وعده قیامت، موکّلان آتش و درخت زقّوم وسیله‌های آزمایش بودند. خدا به مومنان می‌فرماید: زنان با ایمان مهاجر از کافران را امتحان کنید اگر مومن بودند، آنها را برنگردانید. یتیمان را بیازمایید. هنگامی که به سنّ ازدواج رسیده بودند اگر در آنها رشد یافتید، اموالشان را به آنها برگردانید.

به‌راستی ما آزمایش‌کننده بوده‌ایم (مومنون/۳۰). ما انسان را از نطفه‌ای آمیخته، آفریدیم و او را می‌آزماییم. از این رو او را شنوا و بینا گردانیدیم (انسان/۲). اوست که آسمان‌ها و زمین را در شش هنگام آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدام نیکوکردارتر هستید (هود/۷). در حقیقت ما آن‌چه را بر زمین است، زینتى براى آن قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام یک از آنها نیکوکردارتر هستند (کهف/۷). پربرکت است آن که فرمانروایی به دست اوست. همان که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدامتان نیکو کردارتر هستید. اوست شکست‌ناپذیر آمرزنده (ملک/۱-۲). آیا مردم پنداشتند هنگامی‌که گفتند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و آزمایش نمی‌شوند؟ بی‌تردید کسانی را که قبل از اینان بودند آزموده‌ایم تا خدا راستگویان و دروغگویان را معلوم کند (عنکبوت/۲-۳). به‌یقین شما را می‌آزماییم تا مجاهدان و شکیبایان شما را معلوم کنیم و گزارش شما را بیازماییم (محمّد/۳۱). اوست که شما را جانشینان زمین کرد و برخی از شما را بر برخی دیگر به درجاتی بالا برد تا در آن‌چه به شما داده است، شما را بیازماید (انعام/۱۶۵). اگر خدا می‌خواست شما را یک امّت قرار می‌داد ولی می‌خواهد شما را در آن‌چه به شما داده بیازماید، پس در نیکی‌ها پیشی گیرید. بازگشت همه شما به سوی خداست، آن‌گاه درباره آن‌چه در آن اختلاف می‌کردید شما را آگاه خواهد کرد (مائده/۴۸).

بدانید که به‌راستی اموال و فرزندان شما آزمایش هستند و خداست که نزد او پاداشی بزرگ است (تغابن/۱۵؛ انفال/۲۸). بی‌تردید شما را به چیزی از بیم، گرسنگی، کاهش در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و شکیبایان را مژده بده (بقره/۱۵۵). اگر در راه درست پایداری ورزند، آب گوارایی به آنان می‌نوشانیم تا در آن، آنها را آزمایش کنیم. هرکس از یاد پروردگار خود دل بگرداند او را در عذابی افزون داخل می‌کند (جن/۱۶-۱۷). هر نَفْسی چشنده مرگ است و شما را به آزمایش بد و نیک خواهیم ‌آزمود و به سوی ما بازگردانیده می‌شوید (انبیاء/۳۵). انسان هنگامی که پروردگارش او را می‌آزماید و عزیزش می‌دارد و نعمت فراوان به او می‌دهد، می‌گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است. امّا چون او را می‌آزماید و روزی او را تنگ می‌کند، می‌گوید، پروردگارم مرا خوار کرده است (فجر/۱۵-۱۶). هنگامی که به انسان آسیبی برسد ما را می‌خواند سپس چون نعمتی از جانب خود به او بدهیم، می‌گوید: تنها آن را به دانش خود یافته‌ام. چنین نیست بلکه آن آزمایشی است ولی بیشتر آنان نمی‌دانند (زمر/۴۹). مانند آن زنی نباشید که رشته خود را پس از محکم بافتن از هم می‌گسست که سوگندهای خود را به خاطر این‌که گروهی از گروه دیگر افزونتر هستند وسیله تقلّب میان خود قرار دهید. جز این نیست که خدا شما را به این وسیله می‌آزماید و روز قیامت در آن‌چه اختلاف می‌کردید برای شما بیان خواهد کرد (نحل/۹۲).

امتحان-اقوام، در حقیقت در این (سرگذشت نوح) نشانه‌هایی است و به‌راستی ما آزمایش‌کننده بوده‌ایم (مومنون/۳۰).

[قوم صالح] گفتند: ما تو و کسانی را که با تو هستند، به فال بد گرفته‌ایم. گفت: فال شما نزد خداست. شما قومی هستید که آزمایش می‌شوید (نمل/۴۷). ما برای آزمایش آنان، مادّه شتر را فرستادیم پس مراقب آنها باش و صبوری کن(قمر/۲۷).

وقتی ابراهیم با او (فرزندش) به جایگاه سعی رسید، گفت: ای پسرک من، من در خواب می‌بینم که تو را سر می‌برم، ببین چه به نظرت می‌رسد؟ گفت: ای پدر من، آن چه را مأموری انجام بده. اگر خدا بخواهد مرا از شکیبایان خواهی یافت پس وقتی هر دو تسلیم شدند و [پسر] را به پیشانی بر خاک افکند، او را ندا دادیم: ای ابراهیم، به‌راستی رویای خود را حقیقت بخشیدی. ما نیکوکاران را این‌چنین پاداش می‌دهیم. بی‌گمان این همان آزمایش آشکار بود (صافّات/۱۰۲-۱۰۶). چون پروردگارش ابراهیم را با کلماتی بیازمود و او آنها را به انجام رسانید، فرمود: تو را پیشوای مردم قرار دادم (بقره/۱۲۴). ابراهیم و کسانی که با او بودند، گفتند: پروردگارا، ما را آزمایشی برای کسانی که کافر شده‌اند، نگردان (ممتحنه/۵).

[خدا گفت: ای موسی،] تو را بارها آزمودیم (طه/۴۰). [خدا به فرزندان اسرائیل می‌فرماید:] شما را از فرعونیان نجات دادیم که شما را سخت شکنجه می‌کردند. پسران شما را می‌کشتند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند. در این برای شما آزمایشی بزرگ از جانب پروردگارتان بود (اعراف/۱۴۱؛ بقره/۴۹). موسی به قوم خود گفت: نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آن‌گاه که شما را از فرعونیان رهانید، که شما را سخت شکنجه می‌کردند. پسران شما را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند. در این برای شما از طرف پروردگارتان آزمایشی بزرگ بود (ابراهیم/۶). [قوم موسی] گفتند: بر خدا توکّل کردیم. پروردگارا، ما را آزمایشی برای قوم ستمکار قرار نده (یونس/۸۵). [خدا به موسی] فرمود: ما قوم تو را پس از تو، آزمودیم و سامری آنان را گمراه کرد (طه/۸۵). در حقیقت هارون به آنان گفته بود: ای قوم من، شما به وسیله این گوساله آزمایش شده‌اید و پروردگار شما رحمان است پس مرا پیروى کنید و فرمان مرا پذیرا باشید (طه/۹۰). موسی از میان قوم خود هفتاد مرد برای میعاد ما برگزید. چون زلزله آنان را فروگرفت، گفت: پروردگارا، اگر می‌خواستی آنان و مرا پیش از این هلاک می‌ساختی. آیا ما را به آن‌چه کم‌خردان ما کرده‌اند، هلاک می‌کنی؟ این جز آزمایش تو نیست. هر که را بخواهی به وسیله آن گمراه و هر که را بخواهی هدایت می‌کنی (اعراف/۱۵۵).

ما از فرزندان اسرائیل سخت پیمان گرفتیم و به سوی آنان رسولانی فرستادیم. هر بار رسولی چیزی بر خلاف دلخواه آنان برایشان آورد، گروهی را تکذیب می‌کردند و گروهی را می‌کشتند و پنداشتند آزمایشی درکار نیست پس کور و کر شدند. پس خدا توبه آنان را پذیرفت. باز بسیاری از آنان کور و کر شدند. خدا به آن‌چه انجام می‌دهند، بیناست (مائده/۷۰-۷۱). به آنها از نشانه‌ها چیزی دادیم که در آن آزمایشی آشکار بود، دادیم (دخان/۳۳). آنان (یهودیان) را به نیکی‌ها و بدی‌ها آزمودیم. شاید بازگردند (اعراف/۱۶۸). از آنها درباره شهری که کنار دریا بود، بپرس. آن‌گاه که روز شنبه، از اندازه درمی‌گذشتند. آن‌گاه که روز شنبه، ماهی‌های آنان روی آب می‌آمدند و روزهای غیر شنبه به سوی آنان نمی‌آمدند. این‌گونه ما آنان را به سبب نافرمانی که می‌کردند، می‌آزمودیم (اعراف/۱۶۳).

هنگامی که طالوت با لشکریان خود بیرون رفت، گفت: خدا شما را به وسیله نهر آبی، خواهد آزمود پس هر کس از آن بنوشد، از من نیست و هر کس از آن نخورد، بی‌تردید از من است مگر کسی که به اندازه کف دستی بیاشامد پس جز اندکی از آن نوشیدند (بقره/۲۴۹).

وقتى شاکیان بر داوود درآمدند و او از آنان به هراس افتاد، گفتند: نترس [ما] دو مدّعى [هستیم] که یکى از ما بر دیگرى تجاوز کرده است پس میان ما به حق داورى کن و از حق دور نشو و ما را به راه راست هدایت کن. این [شخص] برادر من است. او نود و نه میش دارد و من یک میش. مى‏ گوید: آن را به من بسپار و در سخنورى بر من غالب آمده است. [داوود] گفت: بی‌تردید او در مطالبه میش تو [اضافه] بر میش‏ هاى خودش بر تو ستم کرده است. در حقیقت بسیارى از شریکان به همدیگر ستم مى ‏کنند جز کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده ‏اند و آنها هم اندک هستند. داوود دانست که ما او را آزمایش کرده ‏ایم پس از پروردگارش آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه کرد (ص/۲۲-۲۴).

بی‌تردید سلیمان را آزمودیم و بر تخت او کالبدی افکندیم، آن‌گاه توبه کرد (ص/۳۴). هنگامی که سلیمان آن [تخت] را نزد خود مستقّر دید، گفت: این از فضل پروردگارم است تا مرا بیازماید که آیا سپاس می‌دارم یا ناسپاسی می‌کنم (نمل/۴۰). آن دو [فرشته هاروت و ماروت] به هیچ کس تعلیم (سحر) نمی‌دادند مگر آن‌که می‌گفتند: ما وسیله آزمایشی برای شما هستیم پس کافر نشوید (بقره/۱۰۲).

ما [کافران] را همان‌گونه که باغداران را آزمودیم، آزمایش کردیم آن‌گاه که سوگند خوردند که [میوه‌های] آن را صبحگاهان بچینند و چیزی از آن باقی نگذارند [و مستمندان را محروم کنند] … (قلم/۱۷-۳۳).

پیش از تو، رسولان را نفرستادیم جز این که آنان نیز غذا می‌خوردند و در بازارها راه می‌رفتند. برخی از شما را برای برخی دیگر آزمایش قرار دادیم آیا شکیبایی می‌کنید (فرقان/۲۰)؟ پیش از تو هیچ رسول و پیامبری را نفرستادیم جز این‌که هر گاه چیزی تلاوت می‌کرد، شیطان در تلاوت او القای [شبهه] می‌کرد پس خدا آن‌چه را شیطان القا می‌کرد، محو گردانید سپس آیات خود را استوار می‌ساخت. خدا دانای حکیم است. تا آن‌چه را که شیطان القا می‌کند برای کسانی که در دل‌های آنان مرضی است و برای سنگدلان، آزمایشی گرداند. به‌راستی ستمکاران در ستیزه‌ای دور هستند (حج/۵۲-۵۳). کسانی را که، پروردگار خود را، بامدادان و شامگاهان می‌خوانند در حالی که خشنودی او را می‌خواهند، از خود نران. از حساب آنان چیزی بر عهده تو نیست و از حساب تو چیزی بر عهده آنان  نیست تا آنان را برانی و از ستمکاران باشی. این‌گونه ما برخی از آنان را بر برخی دیگر آزمودیم تا بگویند: آیا اینان هستند که از میان ما خدا برایشان منّت نهاده است؟ آیا خدا به سپاسگزاران داناتر نیست (انعام/۵۲-۵۳)؟ به آن‌چه از زینت زندگی دنیا به گروهی از آنان (کافران) داده‌ایم تا آنان را در آن بیازماییم، چشم ندوز. روزیِ پروردگار تو بهتر و پایدارتر است (طه/۱۳۱). به تو گفتیم: به‌راستی پروردگارت بر مردم احاطه دارد. آن رویایی را که به تو نشان دادیم و آن درخت لعنت‌شده در قرآن را جز برای آزمایش مردم قرار ندادیم. ما آنان را بیم می‌دهیم ولی جز بر طغیان بزرگ آنان نمی‌افزاید (اسراء/۶۰). اگر روی برتافتند بگو، به همه شما به طور یکسان اعلام کردم. من نمی‌دانم آیا آن‌چه وعده داده می‌شوید، نزدیک است یا دور؟ … نمی‌دانم. شاید آن برای شما آزمایشی و برخورداری تا زمانی باشد (انبیاء/۱۰۹-۱۱۱).

کسانی که نزد پیامبر خدا صدای خود را پایین می‌آورند، همان کسانی هستند که خدا دل‌های آنان را برای پرهیزگاری امتحان کرده ‌است. برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ است (حجرات/۳).

[ای کسانی که ایمان آورده‌اید،] بی‌تردید در مال‌ها و جان‌هاتان آزمایش خواهید شد و از کسانی که پیش از شما کتاب داده شد و از کسانی که به شرک گراییدند، آزار بسیاری خواهید شنید. اگر صبر کنید و تقوا پیشه کنید، این از عزم استوار در کارهاست (آل‌عمران/۱۸۶). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا شما را [در حج] به چیزی از شکار که در دسترس شما و نیزه‌های شما باشد، آزمایش خواهد کرد تا معلوم شود چه کسی در نهان از او می‌ترسد پس هر کس بعد از آن تجاوز کند، برای او عذاب دردناکی خواهد بود (مائده/۹۴). شما آنان (مشرکان) را نکشتید بلکه خدا آنان را کشت. چون [تیر] افکندی، تو نیفکندی بلکه خدا افکند. [خدا چنین کرد تا کافران را مغلوب کند و] به این وسیله مومنان را به آزمایشی نیکو بیازماید. به‌راستی خدا شنوای داناست (انفال/۱۷). برای آن که شما را بیازماید، از [تعقیب] آنان، شما را منصرف کرد و از شما درگذشت. خدا نسبت به مومنان دارای فضل است (آل‌عمران/۱۵۲).

[خدا] بعد از آن اندوه [در جنگ احد] آرامشی به صورت خوابی سبک بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فراگرفت. گروهی در فکر جان خود بودند و درباره خدا گمان‌های ناروا مانند گمان‌های جاهلیت می‌بردند. می‌گفتند: آیا ما را در این کار، اختیاری هست؟ بگو، کارها یکسره به دست خداست. آنان چیزی را در دل‌های خود پوشیده می‌داشتند که برای تو آشکار نمی‌کردند. می‌گفتند: اگر ما در این کار، اختیاری داشتیم، در این‌جا کشته نمی‌شدیم. بگو، اگر شما در خانه‌های خود بودید، کسانی که کشته شدن بر آنان نوشته شده بود، بی‌تردید به سوی قتلگاه‌های خود می‌رفتند و برای این است که خدا آن‌چه را در دل‌های شماست، بیازماید و آن‌چه را در قلب‌های شماست، پاک کند. خدا به راز سینه‌ها آگاه است (آل‌عمران/۱۵۴). ای کسانی که ایمان آورده‌اید، نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آن‌گاه که لشکرهایی به سوی شما آمدند پس بر سر آنان تندبادی و لشکرهایی که آنها را نمی‌دیدید، فرستادیم. خدا به آن‌چه می‌کنید، همواره بیناست. هنگامی که از بالای سر شما و از زیر [پای] شما آمدند، آن‌گاه که چشم‌ها خیره شد و جان‌ها به گلوگاه‌ها رسید و به خدا گمان‌هایی می‌بردید، آنجا بود که مومنان در آزمایشی قرار گرفتند و سخت تکان خوردند (احزاب/۹-۱۱). هنگامی که با کسانی که کفر ورزیدند برخورد کنید، گردن‌های آنان را بزنید تا این‌که آنان را از پای درآوردید پس بندهای [اسیران] را محکم کنید. آن‌گاه یا با منّت یا با فدیه [آنان را آزاد کنید] تا در جنگ اسلحه بر زمین گذاشته شود. این است [دستور خدا]. اگر خدا می‌خواست از آنان انتقام می‌گرفت. ولی [فرمان جنگ داد] تا برخی از شما را به وسیله برخی بیازماید و کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند هرگز کارهایشان را ضایع نمی‌کند (محمّد/۴). بی‌گمان پیش از آنان (کافران) قوم فرعون را آزمودیم (دخان/۱۷).

آیا آنان که در دلهایشان مرضی است نمی‌بینند که در هر سال، یک یا دو بار آزموده می‌شوند؟ باز هم توبه نمی‌کنند و پند نمی‌گیرند (توبه/۱۲۶).

ما موکّلان آتش را جز فرشتگان نگرداندیم و شماره آنان را جز برای آزمایشی برای کسانی که کافر شدند قرار ندادیم تا آنان که اهل‌کتاب هستند، یقین کنند و ایمان کسانی که ایمان آوردند، افزون شود و کسانی که به آنها کتاب داده شده و مومنان به شک نیفتند و تا کسانی که در دل‌های آنان مرضی است، بگویند: خدا از این وصف‌کردن چه چیزی را اراده کرده است. این‌گونه خدا هر که را بخواهد، گمراه می‌کند و هر که را بخواهد، هدایت می‌کند (مدثّر/۳۱).

در حقیقت ما آن (درخت زقّوم) را آزمایشی برای ستمکاران قرار دادیم (صافّات/۶۳).

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون زنان باایمان مهاجر نزد شما بیایند، آنان را امتحان کنید. خدا به ایمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باایمان یافتید، دیگر آنان را به سوی کافران بازنگردانید (ممتحنه/۱۰). یتیمان را بیازمایید. وقتی به سنّ ازدواج رسیدند پس اگر در آنان رشد فکری یافتید، اموالشان را به آنان بازگردانید (نساء/۶).

وَ إِن كُنَّا لَمُبْتَلِينَ (مومنون/۳۰) إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا (انسان/۲) وَ هُوَ الَّذِي خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا (هود/۷) إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا (کهف/۷) تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ* الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ (ملک/۱-۲) أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ* وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ (عنکبوت/۲-۳) وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ (محمّد/۳۱) َهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلاَئِفَ الأَرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ (انعام/۱۶۵) وَ لَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَآ آتَاكُم فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (مائده/۴۸)

وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَ أَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ (انفال/۲۸) إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَ أَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ (تغابن/۱۵) وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَ الأنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ (بقره/۱۵۵) وَ أَلَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُم مَّاء غَدَقًا* لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَ مَن يُعْرِضْ عَن ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا (جن/۱۶-۱۷) كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ (انبیاء/۳۵) فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ* وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ (فجر/۱۵-۱۶) فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ (زمر/۴۹) وَ لاَ تَكُونُواْ كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّةٍ أَنكَاثًا تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ أَن تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَى مِنْ أُمَّةٍ إِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللّهُ بِهِ وَ لَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (نحل/۹۲)

الامتحان- الاقوام، إِنَّ فِي ذَلِكَ (قصه النوح‌) لَآيَاتٍ وَ إِن كُنَّا لَمُبْتَلِينَ (مومنون/۳۰)

قَالُوا (قوم صالح) اطَّيَّرْنَا بِكَ وَ بِمَن مَّعَكَ قَالَ طَائِرُكُمْ عِندَ اللَّهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ (نمل/۴۷) إِنَّا مُرْسِلُو النَّاقَةِ فِتْنَةً لَّهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَ اصْطَبِرْ (قمر/۲۷)

فَلَمَّا بَلَغَ [ابراهیم]  مَعَهُ (بنیه) السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ* َلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ* وَ نَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ* قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ* إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ (صافّات/۱۰۲-۱۰۶) وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَ مِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ (بقره/۱۲۴) [ابراهیم و الذین معه قالوا] رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَ اغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (ممتحنه/۵)

[قال الله یا موسی] فَتَنَّاكَ فُتُونًا (طه/۴۰) وَ إِذْ أَنجَيْنَاكُم [بنی‌اسرائیل] مِّنْ آلِ فِرْعَونَ يَسُومُونَكُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَ فِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ (اعراف/۱۴۱) وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَ فِي ذَلِكُم بَلاءٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ (بقره/۴۹) وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ (ابراهیم/۶) فَقَالُواْ عَلَى اللّهِ تَوَكَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (یونس/۸۵) قَالَ [الله لموسی] فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِن بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ (طه/۸۵) وَ لَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَ إِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَ أَطِيعُوا أَمْرِي (طه/۹۰) وَ اخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِّمِيقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُم مِّن قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاء مِنَّا إِنْ هِيَ إِلاَّ فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاء وَ تَهْدِي مَن تَشَاء (اعراف/۱۵۵)

لَقَدْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ رُسُلًا كُلَّمَا جَاءهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِيقًا كَذَّبُواْ وَ فَرِيقًا يَقْتُلُونَ* وَ حَسِبُواْ أَلاَّ تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُواْ وَ صَمُّواْ ثُمَّ تَابَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُواْ وَ صَمُّواْ كَثِيرٌ مِّنْهُمْ وَ اللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ (مائده/۷۰-۷۱) وَ آتَيْنَاهُم مِّنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاء مُّبِينٌ (دخان/۳۳) وَ بَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَ السَّيِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ (اعراف/۱۶۸) و اَسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَ يَوْمَ لاَ يَسْبِتُونَ لاَ تَأْتِيهِمْ كَذَلِكَ نَبْلُوهُم بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ (اعراف/۱۶۳)

فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَ مَن لَّمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلاَّ قَلِيلًا (بقره/۲۴۹)

إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْكُم بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَ لَا تُشْطِطْ وَ اهْدِنَا إِلَى سَوَاء الصِّرَاطِ * إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَ عَزَّنِي فِي الْخِطَابِ *قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْ الْخُلَطَاء لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ قَلِيلٌ مَّا هُمْ وَ ظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاكِعًا وَ أَنَابَ (ص/۲۲-۲۴)

وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ وَ أَلْقَيْنَا عَلَى كُرْسِيِّهِ جَسَدًا ثُمَّ أَنَابَ (ص/۳۴) فَلَمَّا رَآهُ (سریر) مُسْتَقِرًّا عِندَهُ (سلیمان) قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ (نمل/۴۰) مَا يُعَلِّمَانِ (ملکین هاروت و ماروت) مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ (بقره/۱۰۲)

إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ (الکافرین) كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِينَ* وَ لَا يَسْتَثْنُونَ … (قلم/۱۷-۳۳)

وَ ما أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَ يَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ وَ جَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَ كَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا (فرقان/۲۰) وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَ لَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ* لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ (حج/۵۲-۵۳) وَ لاَ تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَيْءٍ وَ مَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِم مِّن شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ* وَ كَذَلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لِّيَقُولواْ أَهَؤُلاء مَنَّ اللّهُ عَلَيْهِم مِّن بَيْنِنَا أَلَيْسَ اللّهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاكِرِينَ (انعام/۵۲-۵۳) وَ لَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ أَبْقَى (طه/۱۳۱) وَ إِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَانًا كَبِيرًا (اسراء/۶۰) فَإِن تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنتُكُمْ عَلَى سَوَاء وَإِنْ أَدْرِي أَقَرِيبٌ أَم بَعِيدٌ مَّا تُوعَدُونَ … وَ إِنْ أَدْرِي لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَّكُمْ وَ مَتَاعٌ إِلَى حِينٍ (انبیاء/۱۰۹-۱۱۱)

إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ (حجرات/۳)

لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ أَذًى كَثِيرًا وَ إِن تَصْبِرُواْ وَ تَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ (آل‌عمران/۱۸۶)  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللّهُ بِشَيْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللّهُ مَن يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ (مائده/۹۴) فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ (مشرکین) وَلَكِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَ مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللّهَ رَمَى وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاء حَسَنًا إِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (انفال/۱۷) صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَ لَقَدْ عَفَا عَنكُمْ وَ اللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ (آل‌عمران/۱۵۲)

ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَ طَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَ لِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ (آل‌عمران/۱۵۴) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا* إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَ مِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَ إِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَ تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا* هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا (احزاب/۹-۱۱) فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَ لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِن لِّيَبْلُوَ بَعْضَكُم بِبَعْضٍ وَ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَن يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ (محمّد/۴) وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ (الکافرین) قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَ جَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ (دخان/۱۷)

أَوَلاَ يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ فِي كُلِّ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لاَ يَتُوبُونَ وَ لاَ هُمْ يَذَّكَّرُونَ (توبه/۱۲۶)

وَ مَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً وَ مَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَ يَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا وَ لَا يَرْتَابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَ الْكَافِرُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَن يَشَاءُ وَ يَهْدِي مَن يَشَاءُ وَ مَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ وَ مَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْبَشَرِ (مدثّر/۳۱)

إِنَّا جَعَلْنَاهَا (شجرة الزقوم) فِتْنَةً لِّلظَّالِمِينَ (صافّات/۶۳)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ (ممتحنه/۱۰) وَ ابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ (نساء/۶)